علم را و وحی را به عالم میرسانند، ملائکهای هستند که رزق را به عالم میرسانند، ملائکهای هستند که قبض ارواح میکنند، ملائکهای هستند که حیات به عالم میرسانند. قبض و بسط عالم به اذن پروردگار در دست آنهاست. آن که متصرف در کار عالم است. باران، سیل و زلزله، سلامت و بیماری، همه علیالسویه به اذن پروردگار به وسیله آن موجوداتی انجام میگیرد که نام آنها مَلَک است و لفظ «ملک» مفهوم قدرت را میفهماند.

و اما آن موجودی که قرآن او را «جن» مینامد آیا کاری از قبیل کارهای ملائکه- چه کاری که برای بشر خیر شمرده شود و چه کاری که برای بشر زیان شمرده شود- انجام میدهد؟ مثلًا جن در آمدن سیل یا زلزله نقشی دارد؟ ابداً. اصلًا در این ردیفها نیست. در قرآن هیچ جا شما نمیبینید جن و ملک با یکدیگر ردیف شده باشند؛ جن با انس ردیف میشود نه با مَلَک؛ این در ادبیات ماست که جن و ملک، دیو و فرشته در کنار یکدیگر قرار میگیرند، در قرآن هرگز.

مسأله شیطان

یکی از مسائل، خود مسأله ابلیس و شیطان است. از ظاهر بعضی از آیات قرآن استنباط میشود که شیطان از ملائکه است و رانده شده است، برای اینکه قرآن میگوید: وَ اذْ قُلْنا لِلْمَلائِکةِ اسْجُدوا [1] بعد میگوید همه سجده کردند الّا ابلیس. در آیه دیگر میفرماید: کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ امْرِ رَبِّهِ [2]. بعضی به استناد آن آیه گفتهاند ملکی است رانده شده، و بعضی به استناد این آیه گفتهاند جن است. آنهایی که گفتهاند ملکی است رانده شده، گفتهاند چون جن یک کلمه عامّ است، یعنی از موجوداتی که پوشیده و غیرمرئی هستند؛ ابلیس هم در اینجا در ردیف ملائکه [قرار گرفته است که پوشیده و غیرمرئی هستند.] مقصودم این بود که جن و ملک (ملائکه) به طور کلی هیچ وقت در قرآن ردیف یکدیگر قرار نمیگیرند. تنها مسأله شیطان است که [از هردو گروه شمرده شده است و] در این مسأله احتمال بیشتر این است که شیطان یک حقیقت سوم است، نه از نوع آن ملائکه است و نه از نوع جنّی