چه مایههای روشنایی چشمی در آنجا پنهان است؛ یعنی حتی توصیفهایی که ما در قرآن میکنیم به حسب میزان درک بشر است نه اینکه به میزانی است که آنها هستند؛ آن قابل توصیف نیست. برای یک نفسْ در دنیا امکان درک آن مطلب وجود ندارد.

«فیهِما عَینانِ تَجْرِیانِ» در آن دو بهشت دو چشمه جریان دارد. باز مفسرین اینجا همین حرف را زدهاند. [میفرماید] دو چشمهای جریان دارد؛ یعنی چگونه چشمههایی هست، [قابل توضیح نیست؛] همینقدر بدانید دو چشمهای هست. این «ای» [در «دو چشمهای»] باز علامت ابهام است یعنی دیگر وصفش را از ما نخواهید.

«فیهِما مِنْ کلِّ فاکهَةٍ زَوْجانِ» از هر میوهای دو نوع وجود دارد. زوجان یعنی «جفت» که مفسرین گفتهاند یعنی دو نوع نه یک نوع. باز قرآن شرح نداده است. قهراً همان احتمال میآید که آنجا که گفتیم «جَنَّتانِ» (دو بهشت است) قهراً میوههای هر بهشتی هم با میوههای بهشت دیگر فرق میکند؛ میوههای بهشت روحانی، روحانی است و میوههای بهشت جسمانی، جسمانی است. تا اینجا وصف خود این دو بهشت بود. «فَبِای الاءِ رَبِّکما تُکذِّبانِ» نعمتها را ببینید، به کدام یک از نعمتها تکذیب میکنید؟

وصف اهل بهشت

از اینجا وصف اهل بهشت است یعنی حالت آنها را بیان میکند که بیشتر حالت اهل بهشت جسمانی بیان شده است یعنی این حالات بیشتر با اهل بهشت جسمانی منطبق است: «مُتَّکئینَ عَلی فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ اسْتَبْرَقٍ [1] وَ جَنَی الْجَنَّتَینِ دانٍ» اهل بهشت تکیه میزنند بر فِراشها و بر بساطهایی که بطائن آنها (بطانه یعنی آستر، در مقابل ظهاره) از استبرق است. استبرق نوعی حریر را میگویند. لفظ «استبرق» لفظ به اصطلاح عربیالاصل نیست و از زبان دیگر- که ظاهراً زبان فارسی باشد- در زبان عربی وارد شده است و میگویند معرَّب «ستبرک» است. «ستبر» همان است که ما میگوییم و به معنی کلفت است. نوعی دیبا را که ضخیمتر بوده است «ستبرک» میگفتند، بعد که به زبان عربی آمده است «استبرق» گفتهاند.

. یا مِنِاسْتَبْرَقٍ؛ هر دو جور خوانده شده، همزه وصل و همزه قطع، ولی بیشتر همزه قطع خواندهاند کهمِنْ اسْتَبْرَقٍ.