یک وقت تخطی کند. این، جنبه انسانی قضیه و به اصطلاح جنبه یلِیالنفسی آن.

اما جنبه الهی و یلِیالرّبی قضیه. در جنبه یلیالربی، انسان باید اینقدر عرفان داشته باشد که [بداند] هرچه از ناحیه خدا به انسان میرسد فضل است. خدا هرگز به عدلش با هیچکس عمل نمیکند، با همه با فضلش رفتار میکند. اگر با عدلش بخواهد رفتار کند یک نفر از خدا طلبکار نمیشود. پس هرچه هست فضل اوست.

یک وقت میگوییم خداوند هرگز ضد عدل عمل نمیکند، اگر ضد عدل عمل کند که ظالم است؛ بنابراین من به عدلش میچسبم. جواب این است اگر به عدلش رفتار کند کلاه همه پس معرکه است، پس باز فضل اوست. فضل را کسی نمیتواند بر خدا حتم کند که حتماً فضلت باید باشد. لذا خصلت مؤمن این است که همانطوری که رجاء و امیدش را به رحمت حق از دست نمیدهد خوفش را هم از رحمت حق از دست نمیدهد. مؤمنترین مؤمنها، هم به رحمت حق امیدوارتر از همه مردم است و هم از عذاب پروردگار ترسناکتر است؛ مثل خود علی علیه السلام. این است که فرمود: وَ الَّذینَ هُمْ مِنْ عَذابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقونَ. انَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَیرُ مَأْمونٍ.

حفظ دامن

وَ الَّذینَ هُمْ لِفُروجِهِمْ حافِظونَ. مثالی از شهوات انسان ذکر کرده است، از آن چیزی که قویترین و نیرومندترین شهوتها و میلها در انسان تشخیص داده شده است و آن شهوت دامن است: و آنان که دامنهای خودشان را از آلودگی حفظ میکنند. پیغمبر فرمود: هرکسی که از شر سه شهوتِ خودش محفوظ بماند از همه شرور محفوظ مانده است: زبان، شکم و دامن. برخی شهوتها شهوتهای زبانی است یعنی شهوتهای گفتنی است. غیبت کردن یک شهوت زبانی و یک میل زبانی است.

در اینجا شهوت دامن را که قویترین و خطرناکترین شهوات است به عنوان نمونه طرح فرموده است: آنان که دامنهای خودشان را نگهداری میکنند. ولی قرآن برای اینکه اشتباه نشود فوراً استثنا میکند. در آن زمانها این اشتباهات به واسطه رواج مسیحیت زود رخ میداد. فکر میکردند که شهوت جنسی، کم یا زیادش، بالذات پلید است، لهذا تجرد را بر تأهل ترجیح میدادند و هر تأهلی را نوعی گناه میدانستند ولی گناهی که بهتر است انسان مرتکب بشود برای اینکه از گناهان بیشتر مصون بماند؛ میگفتند آدمهایی که قوی و بااراده هستند و میتوانند مجرد بمانند