و مستحب، خودشان در مال خود برای دیگران قرار دادهاند، اضافه بر آنچه واجب است. تازه تعبیر هم این است که حقی معین در مال آنها برای سائل و محروم هست، یعنی حقی که خودشان قرار دادهاند نه خدا قرار داده باشد که آن بدون شک از قبیل واجبات میشود. البته شک ندارد که خود همان صدقات واجبه هم در تربیت انسان اثر دارد به نص آیه قرآن که میفرماید: خُذْ مِنْ امْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها [1] از اموال اینها صدقات و زکوات و واجبات را بگیر، به این وسیله آنها را پاکیزه میکنی و رشد و نموّ میدهی؛ یعنی خودِ گرفتن حقوق واجب از مردم، در ناحیه اخلاق اقتصادی بدون شک یک عامل تطهیر و تربیت است. ولی [دادن این حق] بر انسان واجب است؛ نماینده پیغمبر به عنوان حاکم شرعی میآید از انسان میگیرد؛ واجب را گرفته و برده است. از آن بالاتر برای اصلاح و تزکیه نفس انسان، این است که او زائد بر واجبات، یک میزان معین ثابت و مستقرّی همیشه قرار داده است که آن را به مستمندان، به مواردی که خیر است، به آنچه که فیسبیلاللَّه شمرده میشود [اختصاص داده] و فیسبیلاللَّه انفاق میکند.

نکته

آنگاه نکته در اینجا این است: آنجا راجع به نافله فرمود: الَّذینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمونَ.

نگفت آنهایی که نمازِ علاوه میخوانند، فرمود آنهایی که بر نمازِ علاوه و نافله مداومت میکنند. اینجا هم نفرمود کسانی که اضافه بر واجباتشان چیزی میدهند؛ فرمود آنهایی که اضافه بر واجبات به طور مستمر چیزی میدهند: حَقٌّ مَعْلومٌ. لِلسّائِلِ وَ الْمَحْرومِ یعنی یک کارهای خیر جاری و مستمری دارند؛ مثلًا هفتگی بر خود فرض کردهاند که این مقدار از مال خود را در فلان مصرفی که میدانند مصرفی خیر و [موجب] رضای خداست صرف کنند؛ ماهانه یا سالانه برای خود قرار دادهاند و بالاخره یک چیزی قرار دادهاند اضافه بر واجبات، ولی یک امر مداوم است نه یک بار. یکبارها اثرش کم است، چرا؟ برای اینکه یک بار نماز خواندن، یک بار انفاق کردن [اینگونه است که] گاهی انسان تحت تأثیر یک حالت موقت قرار میگیرد و این کار را میکند. مثلًا یک واعظی به یک شکل مؤثری برای انسان صحبت میکند،