یوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یفْتَدی مِنْ عَذابِ یوْمَئِذٍ بِبَنیهِ. گنهکار در آن وقت نهتنها به فکر آنها نیست، بلکه فکر میکند که اگر بشود آنها را به جای خودش گرو و فدا بدهد خودش را آزاد کند، همان عزیزترین افراد را برای آزادی خود در گرو خودش میگذارد.

مجرم در آن وقت دوست میدارد که اگر میشد- که چنین چیزی نمیشود، یعنی امکان ندارد که کسی بتواند کس دیگر را به جای خودش گرو بگذارد، ولی آرزو میکند ای کاش میشد- فرزندان خودش را به جای خود گرو میگذاشت و صاحِبَتِهِ و همسرش را وَ اخیهِ و برادرش را وَ فَصیلَتِهِ الَّتی تُؤْویهِ و خویشانی که او را حمایت میکردهاند و به او جا میدادهاند و خیلی مورد علاقه او هستند؛ بلکه حاضر است تمام مردم روی زمین را گرو خود بگذارد و خودش را نجات بدهد؛ برای اینکه- عرض کردیم- مسأله احساس رنج در دنیا با احساس رنج در آخرت از زمین تا آسمان متفاوت است. رنجهایی که در دنیا احساس میکرد با اینکه توأم با بدن بود [و نفس به دلیل اشتغال به تدبیر بدن کمتر احساس میکرد، به موجب آن رنجها] در حالی بود که میگفت من حاضرم بمیرم و اینها را نبینم؛ آنجا که کأ نّه این سوزن تخدیری و آمپول تخدیری هم وجود ندارد [و آن رنجها را] احساس میکند، دیگر قابل تصور نیست.

کلّا انَّها لَظی حرفش را نزن؛ آن آتش، لظی است، یک شعله افروختهشدهای است. نَزّاعَةً لِلشَّوی اطراف بدن را- دست و پا و سر و غیره- باقی نمیگذارد؛ هرچه پیش رویش قرار گیرد از میان برمیدارد. اگر [چنین] نباشد که آن دنیا دنیایی است که قابل جدا شدن و مردن نیست، یک ثانیه هم کسی [از این افراد] زنده نیست.

تَدْعوا مَنْ ادْبَرَ وَ تَوَلّی آتشی است زنده، تعقیب کننده، خودش به دنبال مردمی [میرود] که پشت به حق کردهاند و دشمن حق بودهاند و با حق عناد ورزیدهاند، همانهایی که سَألَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ شدهاند، آنچنان در جانب خلاف قرار گرفتهاند که در دنیا تحمل حق برایشان مشکل بود. این آتش آنها را به سوی خود میخواند و تعقیب میکند. تَدْعوا مَنْ ادْبَرَ وَ تَوَلّی. اینجا ریشه و بنیاد قضیه را ذکر میکند که چرا انسان به حال عناد درمیآید؟

ریشه عناد

[حدیث است:] اهْلَک النّاسَ الدِّرْهَمُ الْبیضُ وَ الدِّینارُ الصُّفْرُ. فرمود مردم را این پول