مجموعه آثاراستادشهیدمطهری، ج27، ص546

میبیند وقتی در آسمان است اغلب بال نمیزند یعنی در حالی که بالهایش پهن است- مثل بال هواپیما- حرکت میکند بدون اینکه بال بزند. مقصود از «صافّات» این است: در حالی که صفیف دارند، یعنی در حالی که بالها را همینجور باز کردهاند و دارند حرکت میکنند.«وَ یقْبِضْنَ» و احیاناً قبض میکنند. (آن حالت بسط و پهن کردن را «صفیف» میگویند، حالت قبض و جمعکردن بال را که جمع میکند و دوباره باز میکند «قبض» میگویند.) آیا اینها را در بالاسر خود نمیبینند؟ غیر از خدا کیست که اینها را در آن بالا نگهداری میکند؟ خداست که اینهمه نیروها و قانونها و ضابطهها را قرار داده است و اگر نخواهد، همه اینها نقض میشود.«انَّهُ بِکلِّ شَیءٍ بَصیرٌ» خدا به همه چیز بیناست؛ یعنی اینهمه اسرار در عالم هست و خدای متعال این اسرار عالم را از هر کس دیگر بهتر میداند، چون خودش خالق عالم است.

معنی توحید

امَّنْ هذَا الَّذی هُوَ جُنْدٌ لَکمْ ینْصُرُکمْ مِنْ دونِ الرَّحْمنِ انِ الْکافِرونَ الّا فی غُرورٍ. اساس توحید و اساس دعوت انبیاء بر این است که انسان یک دید نافذی پیدا کند و از همه اسباب عبور کند و مسبّب همه اسباب را ببیند. گفت:

اصلًا معنی توحید این است که انسان آن مسبّب الاسباب و علّة العلل و آن ذاتی را که به تعبیر امیرالمؤمنین زمام همه امور به دست اوست- که تعبیر عالی و لطیفی است:«عِلْماً بِانَّ ازِمَّةَ الْامورِ بِیدِک» [1]- [درنظر داشته باشد.] «زمام همه امور به دست اوست» یعنی جریانهای عالم، نظام اسباب و مسبّبات، کار خودشان را انجام میدهند ولی همه اینها حکم یک قافلهای را دارد که مهار آن قافله به دست یک نفر است. این تشبیه قهراً نمیتواند تشبیه کاملی باشد: مثل یک هواپیمایی که حرکت میکند ولی اختیار این هواپیما در دست یک نفر است، به راست ببرد، به چپ ببرد، کج کند، راست کند، بالا ببرد، پایین ببرد، خاموش کند، احیاناً اگر دلش بخواهد

---

[1]. نهجالبلاغه فیضالاسلام، خطبه 218.