جسم مرغ هم در آسمان چنین چیزی است؛ یعنی اگر خداوند متعال نیروی پرواز کردن را و آن بالها و آن لوازمی که برای پرواز لازم است در وجود این حیوان قرار نداده بود، این حیوان هم اگر خودش را از پشتبام رها میکرد چون جسمِ سنگین است میافتاد پایین؛ ولی ببینید خداوند چه تدابیری در وجود این حیوان به کار برده است و چه نیروهای دیگری در این عالم خلق کرده است که اثر یک نیرو را خنثی میکند.

از اینجا شما بفهمید که در همه چیز عالم این جریان هست. ما اگر الآن میگوییم: منظومه شمسی داریم، خورشید مرکز است، زمین به دورش میچرخد و در هر 365 روز تقریباً یک دور به دور خورشید میچرخد، همچنین به دور خودش میچرخد، خیال میکنیم که اینها اموری است که باید باشد و خلاف اینها محال است. چنین چیزی نیست، سررشته همه اینها به دست خداوند است. اگر کسی نظر به مسبّبالاسباب داشته باشد (چون وقتی که به سببی نگاه میکند میبیند یک سببی دارد، باز آن سبب یک سبب دیگری دارد و آن سبب یک سبب دیگری و ...) فوراً میفهمد که نگهدارنده همه اسباب، یعنی آن قدرتی که تمام اسباب و وسائط و وسائل در اختیار اوست، ذات مقدس پروردگار است.

بشر اساساً پرواز در هوا و سیر بر روی آب را- که همین کار کشتی باشد- از همین موجودهایی که در عالم طبیعت وجود دارند الهام گرفت. وقتی که انسان مرغ را دید که در آسمان پرواز میکند، فهمید پس این یک امری است عملی، یک حساب و قانونی دارد. تا هر حدی که بشر بتواند آن حساب و قانون را کشف کند، از آن حساب و قانون میتواند استفاده کند.

میفرماید:«اوَلَمْ یرَوْا الَی الطَّیرِ فَوْقَهُمْ صافّاتٍ» آیا مرغ را در بالای سر خود درحالی که اینها صافّات [هستند نمیبینند؟] «صافّات» را به دو معنا میتوانیم بگیریم: یکی اینکه در بالای سر انسان صف زدهاند، مثل آن وقتی که مرغها- مخصوصاً بعضی از آنها- با صف حرکت میکنند. ولی مفسرین گفتهاند مقصود آن معنایی است که به آن «صفیف» میگویند. این مطلب در فقه مطرح است که بعضی از مرغها در حین پرواز بیشتر صفیف دارند، یعنی بیشتر بال میزنند، بالشان را مرتب حرکت میدهند، مثل گنجشک. بعضی دیگر کمتر بال میزنند و بیشتر بالها را پهن میکنند و در حالی که بالهایشان پهن است حرکت میکنند مثل کرکس که انسان