مخلوقاتی است که مکلف و موظفاند، مثل انسان. منتها جن مخلوقی است که درجهاش از انسان پایینتر است. گو اینکه از نظر بعضی از قدرتها بر انسان میچربد و تواناییهایی دارد که انسان ندارد ولی از نظر درجه وجودی از انسان پستتر است، و حتی آن کارهایی که بعضی از افرادی که سروکارشان با جن است- البته آنهایی که راست میگویند- انجام میدهند، اینها را اهل معنا نمیپسندند، یعنی سروکار داشتن انسان با جن روح انسان را تعالی نمیدهد؛ تنزل میدهد و تعالی نمیدهد. حال به یک معنای دیگر که اساساً آنها خود به خود مسخّر باشند آن مسأله دیگری است.

اینجا از خلقت انسان و خلقت جن یاد شده. قرآن میگوید ما انسان را از خاک، گل، این جور چیزها آفریدیم و جن را از شعلهای از آتش آفریدیم:«وَ خَلَقَ الْجانَّ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ» جنس او آتشین است؛ این یک جنس است و او جنس دیگری؛ مبدأ مادی این یک چیز است و مبدأ مادی او چیز دیگری. شیطان هم راجع به آدمِ اول همین حرف را زد، گفت:«خَلَقْتَنی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طینٍ» [1] مرا از آتش آفریدی و او را از گِل. میخواست بگوید آتش بر گل شرافت دارد، اصل من بر اصل او شرافت دارد.«فَبِای الاءِ رَبِّکما تُکذِّبانِ» پس اصل خلقت شما هم روی حساب بوده، به چه نعمت از نعمتهای پروردگار تکذیب میکنید؟

معنی مشرقَین و مغربَین

«رَبُّ الْمَشْرِقَینِ وَ ربُّ الْمَغْرِبَینِ. فَبِای الاءِ رَبِّکما تُکذِّبانِ». در قرآن در بعضی جاها مشرق و مغرب ذکر شده «وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ» [2]، در بعضی جاها «مشارق و مغارب» ذکر شده، یعنی مشرقها و مغربها، و در بعضی جاها «مشرقَین و مغربَین» ذکر شده، دو مشرق و دو مغرب. این امر قهراً سؤالی را برانگیخته که آیا یک مشرق و مغرب است آن طور که در بعضی از آیات تعبیر این جور است؟ یا دو مشرق و دو مغرب است این طور که در آیه سوره الرحمن است؟ یا نه، مشرقها و مغربهاست آن طور که در سوره «الصّافّات» است (رَبُّ الْمَشارِقِ) [3]؟ حال اگر بگوییم که مشرقها و مغربها هست، مقصود از «مشرقها و مغربها» چیست؟