آنها را تعلیم و تربیت کن، تأدیبشان کن تا مانع سقوطشان بشوی.

قرآن کریم در اینجا چنین تعبیری دارد. ولی در این تعبیر آن نهایت را در نظر گرفته است که منجر به سعادت ابدی یا شقاوت ابدی میشود. به این تعبیر میفرماید که «یا ایهَا الَّذینَ امَنوا» ای اهل ایمان (مخاطب همه مردم مؤمن و مسلماناند)، ای مردمی که به گفته این پیغمبر ایمان دارید، ای مردمی که کلام او را کلام خدا و پیام او را پیام خدا میدانید، خودتان را و خاندانتان را از آن آتشی که زبانهاش (یا آتشگیرهاش) مردم و سنگها هستند نگه دارید. در دنیا ما به شما میگوییم خودتان را از چیزی که در آخرت صورت میگیرد نگه دارید. ممکن است کسی بگوید چیزی که در آخرت صورت میگیرد، در آخرت باید [خود را از آن] نگه داشت.

جوابش این است که خیر، آنجا دیگر جای نگهداریاش نیست؛ در اینجا باید خود و خاندان خود را در وقایه قرار بدهید، یعنی در اینجا خودتان و خاندان خودتان را طوری بسازید که نتیجهاش جلوگیری از سقوط در آتش جهنم است.

اینجا یکی دو مطلب است که باید عرض کنیم. یک مطلب این است که قرآن در اینجا و در یک جای دیگر که در سوره بقره است، این تعبیر را کرده است که آتش جهنم مایهاش، آتشگیرهاش مردماند. (حال کلمه «آتشگیره» صحیح باشد یا خیر، من نمیدانم؛ من توضیح میدهم تا مطلب معلوم شود.) در دنیا اگر بخواهند انسانی را آتش بزنند، انسان که آتش نمیگیرد، باید یک ماده قابل احتراق دیگری در کار باشد، لااقل روی لباسش بنزین یا ماده قابل احتراق دیگری بریزند که وقتی آن ماده محترق میشود، این هم به تبع آن محترق بشود؛ یعنی این یک امری است که باید چیز دیگر فی حد ذاته قابل احتراق باشد که این به تبع آن محترق بشود. راجع به ماهیت جهنم، قرآن این مطلب را بیان میکند که اشتباه نکنید؛ خیال نکنید که خدا آنجا آتشهایی از مادههای دیگر تهیه کرده است (مثل تنوری از آتش که کندهای، هیزمی، چیزی قبلًا آتش میزنند و آن را محترق میکنند) بعد انسانی را در آنجا میاندازند. قضیه چیز دیگر است؛ قضیه این است که اصلًا آن چیزی که محترق و ماده اصلی احتراق است خود انسان است؛ یعنی در آنجا آتشی از بیرون وجودِ انسان وجود ندارد، تمام آتشها زاییده وجود خود انسان است.