همین زمینه مسائل خانوادگی به معنی حدود مسؤولیتی که هر کسی نسبت به اعضای خانواده خودش دارد.

مسأله این است: در این که هر فردی تا حدودی نسبت به افراد دیگر مسؤولیتهایی دارد، از نظر قرآنی و اسلامی بحثی نیست، زیرا آنچه به نام «امر به معروف و نهی از منکر» در اسلام نامیده میشود جزو ضروریات اسلام است و قرآن هم مکرر این مطلب را بیان کرده است.

مسؤولیت نسبت به خاندان خود

مسأله دیگر این است که آیا مردم نسبت به اعضای خاندان خودشان، نسبت به همسران و فرزندان خودشان یک مسؤولیت جداگانه و مسؤولیت بیشتری دارند یا ندارند؟ جواب این است که بله، مسؤولیت بیشتری دارند، و در این آیه کریمه با یک لحن بسیار شدیدی به این مسؤولیت اشاره میفرماید. لحن بسیار شدیدش از این جهت است که [در این فرمان، نتیجه منفی آن مورد فرمان قرار گرفته است. توضیح اینکه] میگویند وقتی که فرمان به یک چیز داده میشود گاهی مستقیماً خود آن چیز مورد فرمان قرار میگیرد؛ گاهی نتیجه مثبت یا منفی آن، یعنی از اول توجه به آن نتیجه مثبت یا منفی است ولی مقصود مقدمات آن کار است. حال در همین ما نحن فیه مثالی میزنیم که تعبیرش نزدیک به تعبیر خود قرآن کریم باشد. یک وقت شما به کسی میگویید که آقا بچه خودت را تربیت کن، به دست تعلیم و تربیت بسپار؛ و یک وقت میگویید که آقا جلوی سقوط فرزندت را بگیر، فرزندت را از سقوط حفظ کن. هر دو یک معنا میدهد و هر دو یک منظور است. در تعبیر دوم مقصود این نیست که لحظهای که میخواهد سقوط کند دستش را بگیر که سقوط نکند؛ مقصود این است که کاری بکن که منجر به سقوط او نشود. و این تعبیر دوم ابلغ و رساتر است، چون دو مطلب به جای یک مطلب گفته شده است.

معمولًا در فصاحت و بلاغت اینطور است که انسان یک جمله میگوید به جای دو یا سه جمله، یعنی از آن یک جمله دو یا سه جمله فهمیده میشود. یک وقت انسان به این تعبیر میگوید که آقا خاندانت را تربیت کن برای اینکه جلوی سقوط آنها را در آینده بگیری (این دو جمله است) و یک وقت میگوید که جلوی سقوط آنها را بگیر. با اینکه گفته جلوی سقوط آنها را بگیر، ضمناً گفته است پس