جهان در مجموع تحولها و تکاملهایی که پیدا میکند به سوی چه و به سوی که میرود؟ همه فکرهای مادی اینجا که میرسند پایشان لنگ است. میگویند: میرود به ناکجاآباد، نیستآباد! قرآن خیلی واضح و روشن میگوید جهان جز به سوی خود او به هیچ جای دیگر نمیرود:«وَ الَیهِ الْمَصیرُ».

کلمه «صیرورت» در فلسفههای امروزی از کلمات خیلی رایج است و در فلسفه اسلامی از زمان ملاصدرا خیلی رایج شده است و در اصطلاحات برخی فلسفههای جدید از قبیل فلسفه هگل «صیرورت» که امروز به آن «شدن» میگویند زیاد بهکار میرود. آنچه در عالم است نه این است که چیزهایی است که میگردد [1] بلکه آنچه هست اساساً عین گردیدن است. مثلًا هر انسان یک قطعه «گردیدن» است، حقیقتش شدن است، چیزی جز شدنِ پیدرپی نیست؛ یعنی چیزی میشود و بعد چیز دیگری میشود و همینطور.

«وَ الَیهِ الْمَصیرُ». این گردیدنها به سوی کجاست؟ قرآن میگوید به سوی اوست.

این «به سوی او» همه حرفها را حل میکند. متأسفانه کتابهایی بهنام به سوی او نوشتهاند که حقیقتاً چیزی که نیست «به سوی او» است.

علم خداوند به سرّ و پنهان تر از سرّ

«یعْلَمُ ما فِی السَّمواتِ وَ الْارْضِ وَ یعْلَمُ ماتُسِرّونَ وَ ماتُعْلِنونَ». بعد از اینکه میفرماید بازگشت همه به سوی اوست، انسان را متوجه میکند که مراقب باش!

انسان دو جور میتواند مراقبت کند: یک مراقبت، مراقبتهایی است که انسانی از انسانهای دیگر میکند که این همیشه ملازم است با نوعی نفاق که در سوره منافقون خواندیم. مثلًا، بلاتشبیه، اگر گفتند دارید به گمرک میرسید معمولًا برخی افراد به خود میآیند و میخواهند کاری کنند که آنچه به مأمور گمرک مینمایانند غیر از چیزی باشد که واقعاً هست. مثلًا طوری قیافه میگیرند که آنها متوجه چیزی نشوند. انسان زود پردهای روی خودِ واقعی خود میکشد و یک خود مصنوعی برای خودش درست میکند تا بتواند مفرّی پیدا کند. قرآن به دنبال «وَ الَیهِ الْمَصیرُ» فوراً