مؤمن، دو گروه را قرار میدهد: کافر و منافق. مؤمن یعنی یک انسان با ایمانِ یکچهره که چهره درونش ایمان و چهره برونش هم ایمان است. کافر یعنی یک انسان بیایمان یکچهره که چهره درونش بیایمانی و چهره برونش هم بیایمانی است. ولی منافق یک بیایمان دو چهره است که چهره درونش بیایمانی و چهره برونش ایمان است. این اگر مسألهای بود که اختصاص به همان گروه منافقین مدینه میداشت اینهمه آیه در مورد منافقین نازل نمیشد. این قضیه به صدر اسلام هم اختصاص نداشته و برای ذیل اسلام و بلکه برای دنیا همیشه بوده است.

نفاق، از مختصات بشر

نکته دیگر این است که نفاق از مختصات بشر است. معمولًا در حیوانات اثری از نفاق یعنی دوچهرگی و دورویی دیده نمیشود. شاید خیلی به ندرت در بعضی از حیوانات زیرک چنین چیزی دیده شود، یعنی حیوان به حالتی بر ضد حالتی که داراست تظاهر کند. حیوان اگر خشم بگیرد آثار خشم در صدایش و حنجرهاش ظاهر میشود؛ اگر خوشحال شود فوراً جست و خیز میکند؛ اگر دردش بیاید ناله میکند. هر صدایی از حیوان یک نشانه واقعی است از حالتی که دارد و میان حالتش و آن صدا یا علامتی که از خود بروز میدهد اختلاف نیست؛ این انسان است که این قدرت را دارد که ممکن است با یک نفر در نهایت درجه دشمن باشد و در دلش حقد و کینه او را داشته باشد ولی وقتی با او بنشیند تظاهر به دوستی کند و با چهره باز برخورد کند و اظهار خوشوقتی و خوشحالی کند. اکثر تعارفاتی که در میان مردم معمول است نوعی نفاق است برای اینکه دروغ است. کسی به خانهای میآید و صاحبخانه میگوید قدم روی چشم ما گذاشتید، چنین و چنان کردید، اما همین که مهمان میرود، خلافش را میگوید و باطنش را ظاهر میکند. بشر به دلیل اینکه هوشش بیشتر و عقلش زیادتر است میتواند منافقگری و دورویی کند [1].

هرچه انسانها بدویتر هستند صریحتر هستند یعنی فاصله میان درون و