پروردگار من، این مرکبها تمام میشود و سخن پروردگار تمام نمیشود. پس انسان، متکلمِ غیر متکلم است، متکلمی است که در عین اینکه متکلم است لال است. اما متکلم علیالاطلاق خداوند است.

همه عالم اسم خدا و جلوه اوست

همچنین در باره خدا جمیع اسماء حُسنی- نه بعضی- صادق است. مثلًا در باره انسان بعضی اسماء صادق است و بعضی اصلًا صادق نیست. برای مثال، قدیم بودن، ازلی بودن، قائمبالذّات بودن از اسماء حسنی است که در مورد انسان هیچ صادق نیست. در باره غیر خدا بعضی از اسماء حسنی صادق است، آنهم هر اسمی که صادق است در یک حد بسیار محدودی صادق است. «لَهُ الْاسْماءُ الْحُسْنی» یا در آیه دیگر میفرماید: «وَلِلَّهِ الْاسْماءُ الْحُسْنی» [1] اسماء حسنی منحصراً از آنِ اوست، به این معنا که آن که جمیع اسماء حسنی و هر اسمی هم به نحو احسن و اکمل [و] به طور غیر متناهی بر او صادق است ذات پروردگار است.

این است که در [دعا] میفرماید: «لَک الْاسْماءُ الْحُسْنی وَ الْامْثالُ الْعُلْیا» [2]. ما در این بیانی که الآن عرض کردیم گفتیم غیر خدا هم اسم حَسن دارد ولی بعضی اسمهای حسن را، و آن اسمی را هم که دارد نه به حد اعلا و اکمل، ولی خداوند همه اسماء حُسنی را و هر اسم حَسنی را هم به نحو احسن دارد. اگر با یک نظر توحیدی عمیقتر نگاه کنیم میبینیم در [آنجا] که میفرماید: «لَک الْاسْماءُ الْحُسْنی وَ الْامْثالُ الْعُلْیا» اصلًا همه چیز را منحصر به خدا میکند. معنایش این میشود که غیر خدا هم هر اسم حَسنی دارد باز از اوست یعنی پرتوی و جلوهای است از او. خیال نکن که خدا مقداری از علم را به این انسان عالِم داده و العیاذ باللَّه خودش ندارد؛ بلکه علم او هم مظهری است از علم حق؛ خود او و علمش هم به یک اعتبار اسمی از اسماء حسنای الهی است. هر موجودی هر صفت کمالی که دارد، آن صفت به اعتبار اینکه