محصول، زراعت، میوه، پوشیدنیها و خوردنیها در عالم هست، اینها برای انسان خلق شده؟ حرف درستی است. بعد میگوییم این عالم، این دستگاهی که دارد این امور مورد استفاده را تحویل بشر میدهد، این رودخانهها، این جنگلها، این میوهها، این زمینهای پر استعداد، این آب و هوا، این عالم خلقت اینها را برای یک نفر نیافریده، برای یک طبقه هم نیافریده، برای همه آفریده. حرف درستی است (وَالْارْضَ وَضَعَها لِلْانام [1] زمین را برای همه مردم قرار داد). ولی اساس حرف تو این است که اصلًا پیدایش زمین به علت یک تصادف بود، پیدایش حیات در روی زمین هم به علت یک تصادف دیگر بود، انسان هم در اثر یک تنازع بقای خونین به وجود آمد؛ در اثر جنگهای بیرحمانهای که نسلهای حیوانات با یکدیگر کردند، یکی از نسلها شده انسان. یکدیگر را خوردهاند و به حقوق یکدیگر تجاوز کردهاند، مثل میلیونها کرمی که در یک حوض بودهاند، کرمهای بزرگتر کوچکترها را خوردهاند؛ خوردند و خوردند تا آخر یک کرم بزرگ باقی ماند. آنوقت انسانی که طبق فلسفه تو اینجور در روی زمین به وجود آمده، به اینجا که رسیده یکمرتبه صاحب حق شد؟ از کجا صاحب حق شد؟ اصلًا حق بشریت دیگر معنی ندارد.

اما اگر حق معنی دارد- که واقعاً هم معنی دارد- این بر اساس اصل علت غایی است یعنی این رابطه که «این اشیاء برای انسان آفریده شده است». پس انسان هم برای یک حقیقت عالیتر و متعالیتر آفریده شده است. وقتی که انسان برای یک حقیقت عالیتر و متعالیتر آفریده شده است، آن حقیقت از انسان مقدستر است.

انسان قداست خودش را به اعتبار انسانیت کسب میکند. ما همیشه این حرف را گفتهایم؛ وقتی که شما میگویید انسان شرافت دارد، میگوییم کدام انسان؟ انسان زیستشناسی؟ از نظر زیستشناسی که جانیترین انسانها با شریفترین انسانها فرق نمیکند. مثال از مسلمانها نمیآوریم. از نظر زیستشناسی موسی چومبه با لومومبا هیچ فرق نمیکند، هیچ شرافتی آقای لومومبا بر آقای موسی چومبه ندارد، یعنی نمیشود گفت [چون] مثلًا گروه خون این از گروه خون او بهتر است یا شکل این از شکل او زیباتر است [این بر او شرافت دارد.] این که ملاکش نیست؛ ملاک مسائل دیگری است که شما آنها را «معیارهای انسانیت» مینامید. پس انسانیت