قلب برسد و یک اعتقادی در قلب انسان پیدا بشود، این مرحله اول ایمان است ولی خود اعتقاد، مراتب و مراحل دارد؛ میرسد به مرحلهای که انسان را کاملًا تحت تأثیر و نفوذ خودش قرار میدهد به گونهای که انسان از شرک و ثنویت در وجود خودش خلاصی پیدا میکند. پس ایمان یک امر صاحب مراتب و صاحب درجات است و صحیح است که به اهل ایمان گفته شود ای اهل ایمان باز ایمان بیاورید، یعنی ای کسانی که در اولین پلّه ایمان قرار گرفتهاید، پایتان را روی پلّه بالاتر بگذارید.

این که میفرماید: «یؤْتِکمْ کفْلَینِ مِنْ رَحْمَتِهِ» یعنی ایمان بعد از ایمان پیدا کنید تا دو بهره از رحمت حق ببرید؛ یعنی ایمان اولتان شما را مستحق یک رحمت از رحمتهای حق میکند و ایمان بعد از ایمانتان، ایمان دومتان [شما را مستحق] رحمتی فوق رحمت و رحمتی بالاتر از رحمت [میکند.] البته میبینید که این تقسیمبندیها و درجهبندیهای ایمان قراردادی است؛ میتوانیم بگوییم ده درجه، میتوانیم بگوییم صد درجه، میتوانیم بگوییم هزار درجه. مثل این است که ایندیوار را ما میتوانیم تقسیم کنیم به ده قسمت متساوی، میتوانیم تقسیم کنیم به صد قسمت متساوی، میتوانیم تقسیم کنیم به هزار قسمت متساوی. مثلًا میتوانیم به یک اعتبار ایمان را دارای دو درجه معرفی کنیم: ایمان تا در مرحله قلب است و هنوز از قلب نفوذ در اعضا و جوارح نکرده است یعنی اعضا و جوارح مسخّر این عقیده و ایمان نشدهاند یعنی هنوز به مرحله طاعت کامل نرسیده است، [و ایمان در مرحله طاعت کامل.] پس میتوان گفت ایمان دارای دو مرحله است: مرحله اعتقاد و مرحله اعتقاد مؤثر در عمل و طاعت، مرحلهای که ایمان از مرحله اعتقاد خارج شده و بروز کرده و به مرحله عمل رسیده است؛ مثل بذر زندهای که در زمین باشد و ریشه داشته باشد و هنوز به بیرون بروز نکرده باشد، و بذری که بعد از مدتی بیرون دمیده باشد و ظاهر و شکوفا شده باشد. آثار ایمان در مرحله عمل است.

تأثیر متقابل ایمان و عمل

حال مطلب دیگری که باز جزء اصول معارف قرآنی است این است که در جواب این سؤال که آیا روح انسان اصل است و بدن فرع، یعنی آیا همیشه اثر از روان به بدن میرسد یا عکس قضیه است، بدن اصل است و روان فرع، یعنی همیشه روح از بدن متأثر میشود، کدام یک از اینها؟ میگوییم هر دو؛ روح و بدن در یکدیگر تأثیر