عقب هم میشود، ولی وقتی «پشت گردن» بگوییم نشان میدهد که یکی جلو است و دیگری واقعاً در پشت او قرار گرفته. اما در فارسی وقتی که میگوییم «پشت سر» آن قسمت عقب سر منظور ماست. «ثُمَّ قَفَّینا ...» یعنی پشت سر هم ...

قافیه را که در شعر قافیه میگویند برای همین است. میگویند قافیه و ردیف.

مثلًا در یک قصیده یا غزل، آخرهای ابیات، ردیف یکدیگر، پشت سر یکدیگر و مانند یکدیگر هستند. مثلًا اگر آخر یک شعر «باز آمد» باشد این «باز» را «قافیه» میگویند. بعد دیگری میآید مثلًا «راز» و دیگری «دمساز». اینها را- که پشت سر همدیگر قرار میگیرند- «قافیه» میگویند. این هم باز تشبیه به همین است. گویی انسانهایی هستند که پشت گردن یکدیگر قرار گرفتهاند.

راه پیامبران یکی بیشتر نیست

قرآن میفرماید که ما پیغمبران خود را یک یک پشت سر یکدیگر قرار دادیم؛ پیغمبری بعد از پیغمبری و پیغمبری بعد از پیغمبری برای همین رسالت و مأموریت آمد. جمله «ثُمَّ قَفَّینا عَلی اثارِهِمْ» متضمن این نکته است که هر پیغمبر بعدی از همان راه رفته است که پیغمبران قبلی رفتهاند؛ یعنی کسی خیال نکند پیغمبران راههای مختلف دارند؛ راه یکی بوده، از نوح تا خاتمالانبیاء راه یکی است. اختلافاتی که در شرایع و قوانین هست- که اختلافات در فروع است- به شکلی نیست که راه را دو راه کند. به تعبیری که علامه طباطبائی میفرمایند شاهراه یکی است ولی راههای فرعی که متصل به شاهراه میشود احیاناً اختلاف پیدا میکند. این است که کلمه «عَلی اثارِهِمْ» را میفرماید. آثار جمع «اثر» است و اثر یعنی جای پا. در قدیم [مسافتها را] یا پیاده میرفتند یا با مال. جای پای انسانها یا جای پای حیواناتی که رفته بودند [باقی میماند.] اساساً همان اثر پاها راه درست میکرد. غیر از این بود که حالا بشر در اثر تکامل صنعت، اول راه را با اصول هندسی میسازد بعد میرود. در قدیم اول میرفتند بعد راه ساخته میشد؛ یعنی از رفتن، راه ساخته میشد. آن شعر معروف میگوید:

غرض این است که راه در قدیم یعنی آن چیزی که جای پاها آن را درست کرده بود