اعمال انسان گام برداشتن است (این دیگر قطعی است) همینطور که راه رفتنهای این دنیا بالضروره انسان را به جایی میرساند یعنی اگر انسان یک مسیر را برود به جایی در آن مسیر میرسد. [آیا] میشود انسان سرش را پایین بیندازد، از طرف شمال برود، به او بگویند کجا میروی، بگوید میخواهم به قم بروم؟! چنین چیزی محال است. محال است که انسان به طرف شمال برود، به نقطه جنوب برسد؛ و محال است که انسان به طرف جنوب برود، به نقطه شمال برسد. اگر انسان بخواهد به نقطه شمال برسد راهش این است که از طرف شمال برود. اگر بخواهد به نقطه جنوب برسد راهش این است که از طرف جنوب برود. مشرق هم راهش از آن طرف است، مغرب هم از آن طرف. انسان در دنیا که کارهایش بر اساس قرارداد است، در کارهای قراردادی میبیند که این بیحسابیها رخ میدهد. مثلًا چطور؟ میگوید ما درس نمیخوانیم آخر سال هم نمره میگیریم. بله نمره گرفتن یک کار قراردادی است (معلم نمرهای را باید بگذارد) چون با آن کار که او هجده گذاشت که تو هجده نمیشوی! یک هجدهای آنجا نوشته شده است و او هم به آن ترتیبِ اثر میدهد اما بنا نیست که آن واقعیت عوض شود و تغییر کند. انسان چون در دنیا میبیند که در راههای قراردادی دنیا با اینکه از آن طرف رفته نتیجه یک طرف دیگر را به او میدهند:

به قول این شاعر یک آهنگر میرود گناه میکند سر یک مسگر را میبُرند، [با خود میگوید در آخرت هم] شانس است، یک وقت هم شد؛ و خیلی از افراد اصلًا منتظر یک شانس در عالم آخرتاند. آیا چنین شانسی در دنیا هست که تو راه خراسان را پیش بگیری بعد سر از کربلا در بیاوری؛ بگویی من از این راه میروم، یک وقت شانسم گرفت از کربلا سردرآوردم؟! محال است که در کارهایی که به حقایق عالم مربوط است حرفهایی از قبیل شانس مؤثر باشد.

نکته ای درباره اصحاب الیمین و اصحاب الشمال

غرضم این جهت است: بعضی میگویند [1] اینکه در قرآن «اصحاب الیمین» و