کانَ عَذابی وَ نُذُرِ» رابطهای [است] میان انذار یعنی اتمام حجت و ابلاغ دعوت از یک طرف و سرپیچی و تمرّد و انکار و نزول عذاب الهی از طرف دیگر؛ و برای اینکه معلوم باشد که این صرفاً امری مربوط به گذشته نیست، شامل آینده هم میشود، با لحنی ملایم و آرام- بر خلاف آن لحن شدید و تند در سایر آیات- میفرماید: «وَلَقَدْ یسَّرْنَا الْقُرْانَ لِلذِّکرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکرٍ» ما قرآن را هم سهل و آسان قرار دادیم برای تذکر و تنبّه، آیا متنبّهی پیدا میشود؟ بعد از آن جمله «فَکیفَ کانَ عَذابی وَ نُذُر» در آن داستان حضرت نوح، بلافاصله فرمود: «وَلَقَدْ یسَّرْنَا الْقُرْانَ لِلذِّکرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکرٍ». بعد بار دیگر پس از جمله «فَکیفَ کانَ عَذابی وَ نُذُر» در قصه عاد، فرمود: «وَلَقَدْ یسَّرْنَا الْقُرْانَ لِلذِّکرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکرٍ».

اینها که ذکر میشود درواقع میخواهد به امت اسلام بفرماید که قرآن هم به دلیل اینکه ذکر الهی و انذار الهی و ابلاغ الهی است تمرد مردم و بیاعتنایی به او عواقب وخیمی دارد، یعنی ضمناً اعلام خطر به امت اسلام هم هست؛ و از خود همین آیه و آیهای که بعد داریم: «سَیهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یوَلّونَ الدُّبُرَ»- که پیغمبر اکرم این آیه را درباره بدریها قرائت میفرمود- [فهمیده میشود که] اینکه یک عذاب نازل بشود ضرورت ندارد که به آن صورتهای شدید باشد که بادی بیاید و شهری را زیر و رو کند؛ انواعی از بدبختیها را میتوان «عذاب» نامید یعنی واقعاً عذاب است؛ و بعد عرض کردیم که این «فَکیفَ کانَ عَذابی وَ نُذُر» فرعی یا جزئی از یک اصلِ کلّیتر و عمومیتر است که قرآن کریم راجع به نعمتها میفرماید که اگر ما نعمتی برای بشر میفرستیم بشر تا هر اندازه شاکر و حقشناس و قدردان آن نعمت باشد خدا آن نعمت را افزایش میدهد و به هر اندازه که کفران نعمت کند نهتنها آن نعمت زایل میشود بلکه به جای آن، نقمت مینشیند و این قاعدهای است کلّی، شامل همه نعمتها میشود و در رأس آنها و از همه مهمتر نعمتِ ارشاد و هدایت و ابلاغ دعوت.

اگر این نعمت، قدردانی و حقشناسی شود خداوند موجبات بهرهمند شدن از آن را بهتر برای مردم فراهم میکند و اگر نسبت به این نعمت حقناشناسی شود، عذاب الهی در این مورد شدیدتر است چون خود نعمت، نعمت بزرگتری است.

ارتباط بین اعمال انسانها با حوادث عالم

در اینجا باید مطلب دیگری را اضافه کنیم که ظاهراً در آیات گذشته این مطلب را