وجود نیامده است.] اگر فرض کنیم کسی بیاید یک قالی را که بافتهاند باز کند، تبدیل میشود به یک رشته نخها، بعد بیاید نخها را هم از یکدیگر باز کند، تبدیل میشود به یک مقدار پشم و احیاناً پنبه. آنوقت شما نگاه کنید، همه چیز را علیالسویه میبینید، میگویید پس آن نقش کو؟ آن نظم کو؟ آن ترکیب کو؟ دیگر وجود ندارد. در اصل چه بوده؟ در اصل همه این قالی با این همه اختلافاتی که شما اکنون میبینید، تودهای از پشم بوده که همه چیز در آن علیالسویه بوده است و اگر این پشم را به حال خود گذاشته بودند و دست صنعتگر و هنرمندی آن را تبدیل به نخ نکرده بود، بعد رنگ نکرده بود و بعد این نخهای رنگشده را در یک نظام معین با یکدیگر نبافته بود، یک چنین موجود زیبایی با این نظم و ترتیب هرگز به وجود نمیآمد؛ یعنی خود این توده پشم قابل اینکه خودش را به یک قالی تبدیل کند نیست، یک دست هنرمند است که این را تبدیل کرده است.

این دنیای ما، اول همین جور بوده، بعد هم همین جور خواهد شد، یعنی اگر همین طوری که خدا وعده داده- و روزی هم خواهد شد- قدرت قاهره الهی بیاید بافتههای این عالم را از هم باز کند (ما خودمان به منزله یک بافته هستیم، هر انسانی یک بافته است، هر درختی بافته دیگری است، هر حیوانی بافته دیگری است، آب و هوا همین طور) ما به یک ماده یکنواخت میرسیم که هیچ چیزی با هیچ چیزی فرق ندارد، و اولش هم همین بوده، همه آن موادی که اینهمه اشیاء متنوع [از آن] ساخته شده است اموری متشابه بوده؛ یعنی در ابتدا گازهای پراکندهای در عالم بوده و جز این چیزی نبوده، از اینها این همه چیزها و این همه نظم و ترتیبها درست شده است. حال آیا همین طور تصادفی بوده که از این ماده یکنواخت در روی زمین یک مقدار آب به وجود بیاید، اقیانوسها به وجود بیاید، موجود زنده به وجود بیاید، انسان به وجود بیاید، این چیزهایی که همه به درد یکدیگر و به کار یکدیگر میخورند، هوای قابل تنفس وجود داشته باشد، روی زمین به این شکل در بیاید که هم سفت باشد و هم نه آنقدر سفت که غیر قابل سکونت باشد و نشود در آن کشاورزی کرد؟ اینها را همین طور تصادف به وجود آورد، یا نه، تمام اینها روی نظم و حساب و تدبیری بوده؟ قرآن اسم این را میگذارد «تسخیر»، تسخیر الهی. البته در مسائلی که کوچکتر است انسان زودتر درک میکند تا در نظام کل، [ولی] نظام کل و نظام جزء فرق نمیکند.