و خیلی بر اینها سخت گذشت به گونهای که گرسنگی به معنی واقعی چنان بر اینها فشار آورد که دنبال استخوان و توت خشکیده و چیزهایی که هرگز نمیخوردند رفتند. به گونهای شد که اینها وقتی به آسمان نگاه میکردند همه چیز را تاریک میدیدند. از ابن مسعود نقل کردهاند که گفته است این آیه نظر به این قضیه دارد. البته منافاتی ندارد که این قضیه واقع شده باشد یعنی چنین مجاعهای بوده، ولی اینکه آیا این آیه ناظر به این قضیه است یا نه، محل بحث است. اکثر مفسرین این تفسیر ابن مسعود را قبول نکردهاند.

دو تفسیر دیگر شده است. یک تفسیر گفته است مقصود قیامت است که در قیامت چنین خواهد شد. این تفسیر خیلی ضعیف است چون آیات بعد درست ضد این مطلب را میگوید.

اشراط الساعه

تفسیر سوم که مفسرین گفتهاند این است که این [قضیه] یکی از اشراط الساعه است یعنی یکی از قضایایی است که در دنیا قبل از قیامت واقع میشود، مثل ظهور حضرت حجت و مثل نزول عیسی و مثل- به حسب روایات- [فتنه] دجّال؛ یعنی روزی در همین دنیا، در همین زندگی، حادثهای پیش خواهد آمد که انسان وقتی به طرف آسمان نگاه میکند میبیند دود سراسر زندگی مردم را گرفته است، و مردم حالت کسانی را پیدا میکنند که در خانه دربستهای باشند و در آنجا چیزی را دود کنند و دود منفذی برای بیرون رفتن نداشته باشد. قدما چیزی نداشتهاند که بخواهند تفسیر کنند که چه چیزی خواهد بود ولی امروز برای ما خیلی به ذهن نزدیک میشود که با این اوضاع و صنعتها و بناها و زاغههای مصنوعی که بشر ساخته حتماً چنین روزی خواهد آمد که همین بشر- شاید به دست خودش- آنچنان این زمین را آتش بزند و یک حالتی رخ بدهد که تمام روی زمین را گاز و دود فرا بگیرد، آنچنان که همه بر روی زمین مثل آدمهایی بشوند که در اتاق دربستهای هستند که منفذی برای بیرون شدن نیست؛ چه میدانیم. ولی این مقدار را مفسرین گفتهاند که این از اشراط الساعه است، یعنی از حوادث فوقالعادهای است که در آینده رخ خواهد داد.

«اشراط الساعه» یعنی قبل از قیامت و قبل از اینکه اوضاع زمین بکلی در هم پیچیده شود حوادث کلی و مهمی مثل ظهور حضرت حجت بر روی زمین رخ