میگیرند. مثلًا قرآن در یک جا میگوید نماز بپای دارید و در جای دیگر فلسفهاش را هم یادآوری میکند:

انَّ الصَّلوةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکرِ [1].

اثر روحی نماز را متذکر میگردد که چگونه به انسان تعالی میدهد و به سبب این تعالی، انسان از فحشا و بدیها انزجار و انصراف پیدا میکند.

و یا از روزه یاد میکند و به دنبال دستور به اجرای آن میگوید:

کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ کما کتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقونَ [2].

و چنین است در مورد سایر احکام نظیر زکات و جهاد که درباره همه آنها از لحاظ فردی و اجتماعی توضیح میدهد. به این ترتیب قرآن به احکام آسمانی در عین ماورائی بودن جنبه این دنیایی و زمینی میدهد و از انسان میخواهد درباره آنها اندیشه کند تا کنه مطلب برای او روشن گردد و تصور نکند که اینها صرفاً یک سلسله رمزهای مافوق فکر بشر است.

4. مبارزه با لغزشهای عقل

دلیل دیگری که بر اصالت عقل نزد قرآن دلالت دارد و از دلایل قبلی رساتر است، مبارزه قرآن با مزاحمهای عقل است. برای توضیح این مطلب ناگزیر باید مطالبی را مقدمتاً بیان کنیم.

ذهن و فکر انسان در بسیاری موارد دچار اشتباه میشود. این موضوع نزد همه ما شایع و رایج است. البته منحصر به عقل نیست بلکه حواس و احساسات نیز مرتکب خطا میشوند. مثلًا برای قوه باصره دهها نوع خطا ذکر کردهاند. در مورد عقل بسیار اتفاق میافتد که انسان استدلالی ترتیب میدهد و بر اساس آن