خاصیت] مال این است، این قوه در خود این است. این نظام، نظام قطعی و واقعی است نه نظام ظاهری و خیالی که ما خیال میکنیم اثر مال اینهاست. واقعاً اثر مال اینهاست اما اینها در اثر داشتن استقلال ندارند؛ یعنی عالم به همه نظامش الآن متکی به مشیت الهی است؛ یعنی این مشیت الهی است که به این عالم نظام و اثر داده است.

«استقلال ندارد» معنایش این است. این جور نیست که چه خدا بخواهد و چه نخواهد اثر دارد. اگر خدا بخواهد نباشد، دیگر نیست، اگر خدا بخواهد اثر نداشته باشد دیگر اثر ندارد.

در داستانهایی نظیر داستان ابراهیم علیه السلام اثر تعلیمی و تربیتی خوارق عادات که به وسیله پیغمبران بروز میکند تنها این نیست که دلیلی بر اثبات نبوت باشد، ضمناً دلیلی بر توحید هم هست، یعنی خدا به آتش اثر داده؛ راست است، آتش میسوزاند؛ اما برای اینکه ما بفهمیم مطلب از این قرار نیست که خدا چه بخواهد چه نخواهد آتش میسوزاند، میبینیم داستان ابراهیمی پیش میآید و ابراهیم را میاندازند در آتش، اینجا دیگر آتش نمیسوزاند. این خودش برای ما این درس است که آتش میسوزاند ولی در سوختن خودش استقلال ندارد. اگر امر خدا برسد به آتش که ای آتش نسوزان، آتش هم دیگر نمیسوزاند.

اعتقاد مشرکین درباره شفاعت

اعتقاد مشرکین به شفاعت، ناشی از تفویض بود، تفویض به همان معنا که عرض کردیم، یعنی دیگر عجالتاً کار از دست خدا بیرون است، دست [بتها] است. در نظر آنها عالم نسبت به خدا مثل ساعت بود نسبت به ساعتساز. به یک ارباب انواعی اعتقاد داشتند و به یک بتهایی و به یک ارواحی که مثلًا با این بتها ارتباط دارند، و البته اینها در خیلی قدیم بوده، در این زمانها همان پوستهاش باقی مانده بوده و آن مقدارها نبوده. این بود که اینها میگفتند ما دیگر کار زیادی به خدا نداریم، کار اساسیمان با اینهاست؛ مثل اینکه در ادارات گاهی این فکر وجود دارد (در آنجا درست هم هست)، انسان میگوید کار دست این کارمندان جزء است. یک کسی میرود از آن بالابالاها شروع میکند، او هم یک دستور میدهد، دستور اکید هم میدهد ولی چون کار دست کارمند جزء است او هر طوری که دل خودش میخواهد تمام میکند. دستور را او داده ولی چون شکل اجرا دست این است، این