دوست میشوند، ولو ریشهاش مطامع باشد، بالاخره با یکدیگر اختلاط و امتزاج روحی پیدا میکنند. مولوی میگوید:

دو نفر وقتی با یکدیگر معاشرت کنند ولو مبنای معاشرتشان مطامع و منافع مادی باشد، چه بخواهند و چه نخواهند، روح آنها با یکدیگر مخلوط میشود. از روح این، روح او متأثر میشود و از روح او روح این و خود به خود در این بین تخلل و اختلاط و امتزاج پیدا میشود. حال چند روایت دیگر را عرض میکنم.

چند روایت

در کافی حدیثی از امیرالمؤمنین علیه السلام هست که راجع به شرایط دوستی میفرماید:

«مَنِ اسْتَحْکمَتْ لی فیهِ خَصْلَةٌ مِنْ خِصالِ الْخَیرِ احْتَمَلْتُهُ عَلَیها وَ اغْتَفَرْتُ فَقْدَ ماسِواها وَ لا اغْتَفِرُ فَقْدَ عَقْلٍ وَ لا دینٍ» اگر کسی یک خصلت نیک در او باشد و سایر خصلتها را نداشته باشد برای من قابل تحمل است که به خاطر همان خصلت نیکش با او دوستی کنم. اما دو چیز است که آنها رکن دوستی است. اگر آن دو رکن باشد و هیچیک از خصلتهای دیگر نباشد برای من کافی است. ولی دو خصلت است که اگر آنها را نداشته باشد قابل تحمل نیست، قابل معاشرت نیست. آن دو خصلتی که نبودشان قابل تحمل نیست یکی «عقل» است و دیگری «دین». «وَ لا اغْتَفِرُ فَقْدَ عَقْلٍ وَ لا دینٍ» آن چیزی که از نظر من در دوستی قابل بخشش نیست یکی فقدان عقل است و دیگری فقدان دین «لِانَّ مُفارَقَةَ الدّینِ مُفارَقَةُ الْامْنِ» (خیلی عجیب است!) چون اگر دوست من دین نداشته باشد من از ناحیه او امنیت ندارم، یعنی یک روزی مرا سودا خواهد کرد. اگر دین داشته باشد میتواند برای من قابل اعتماد باشد که یک روزی روی من و دوستی من معامله نخواهد کرد و مرا نخواهد فروخت. «لِانَّ مُفارَقَةَ الدّینِ مُفارَقَةُ الْامْنِ» اگر دین نباشد من اصلًا امنیت ندارم، وقتی امنیت نداشته باشم دائماً نگران هستم نکند او یک حقهای به من بزند. بعد فرمود: «فَلا یتَهَنَّأُ بِحَیاةٍ مَعَ مَخافَةٍ» زندگی اگر توأم با بیم و ترس باشد گوارا نیست. پس باید با کسی دوستی کنم که صددرصد از ناحیه او مطمئن باشم. «وَ فَقْدُ الْعَقْلِ فَقْدُ الْحَیاةِ وَ لایقاسُ الّا بِالْامْوات» [1] آدمی که عقل نداشته باشد مرده است، با مرده که نمیشود معاشرت کرد.

. اصول کافی، ج 1/ ص 31، حدیث 30.