بن عبدالمطلب بود و خودش هم در جنگ بدر علیه مسلمین شرکت کرد و اگر غیر از این میبود نمیتوانست در مکه زندگی کند. او در بدر اسیر شد و عده دیگری از بنیهاشم از جمله عقیل برادر امیرالمؤمنین علیه السلام- که تا آنوقت جزء کفار بود- اسیر شدند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به عباس فرمود فدیه خود و خویشاوندانت را بده (چون عباس پولدار آنها بود) و هر کس فدیه میداد آزاد میشد. گفت: ندارم. فرمود: یادت هست وقتی میخواستی بیایی به زنت امالفضل این مقدار پول دادی و گفتی جنگ است شاید برنگشتم، اگر برنگشتم این پول را به مصرف برسان؟ از همان پول فدیه اینها را بده. گفت: «اشْهَدُ انَّک رَسولُ اللَّه» شهادت داد و بعد به مکه رفت و باز جزء همانها بود ولی محرمانه به نفع مسلمین کار میکرد. او آدمی بود که در همان جنگ بدر هم دلش با مسلمین بود ولی وابسته به طبقهای بود که با آنها عملًا همکاری میکرد. حال این را در نظر داشته باشید.

مبنای دوستیها

قرآن بعد از اینکه اینها را در این حد میکوبد که «هَلْ ینْظُرونَ الَّا السّاعَةَ انْ تَأْتِیهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا یشْعُرونَ» (دیگر چیزی در انتظار اینها نیست جز مرگ) میفرماید: «الْاخِلّاءُ یوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ الَّا الْمُتَّقینَ» دوستان در قیامت همه با همدیگر دشمناند مگر پرهیزکاران. قرآن میخواهد بگوید اینها که در دنیا امروز با یکدیگر دوست و متحدند و علیه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله متشکلاند، مبنای دوستی و تشکل و وحدتشان علیه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله امور انسانی نیست بلکه منافعشان است؛ یعنی: ای دوستان امروز! ای گروهی که دور هم جمع شدهاید و منافع، شما را در یک جا جمع و متحد و متشکل کرده است، از جمله خبرهایی که به شما میدهم این است که در قیامت دشمن خونی یکدیگر خواهید بود.

به نظر میرسد این آیه «الْاخِلّاءُ یوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ الَّا الْمُتَّقینَ» به همین جهت دنبال آیه قبل آمده است، دارد به آنها میگوید که این رفاقتها و دوستیهای شما و این خُلّتهای شما بر مبنای مطامع است؛ این دوستیها آنجا که پای این مطامع در کار نیست و حقایق ظهور میکند یکجا تبدیل به دشمنی خواهد شد. این از جهت ارتباط این آیه با آیات دیگر.

قطع نظر از مورد این آیه، خود این آیه «الْاخِلّاءُ یوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ الَّا