تطبیق میکند و بعد از هزار و چند صد سال علم بشر باید به آنها برسد، باز هدف خودش را تعقیب میکند: اینها همه آیات الهی هستند، نشانههای خدا هستند، خداست که عالم را بر این نظم و بر این اساس قرار داده: خورشیدی باید باشد که بتابد، به هرجا که بتابد در آنجا حرارت پیدا شود، حرارت حجم هوا را زیادتر کند، هوای گرم بالا برود و هوای سرد پایین بماند، هوای گرم بریزد روی هوای سرد، هوای سرد از زیر نفوذ کند در هوای گرم، باد پیدا شود، زمین را نسبت به خورشید در یک وضع خاصی قرار دهد، حرکت شبانهروزی پیدا شود، که بعد میفرماید: یقَلِّبُ اللَّهُ اللَّیلَ وَ النَّهارَ. خود حرکت شبانهروزی که طبعاً میزان تابش آفتاب را در نقاط مختلف در حال متغیری قرار میدهد، از عوامل این کائنات است. ولی به هرحال همه این نظامات، نظاماتی است که خدا به مشیت کامله خودش برقرار کرده است و اگر نبود مشیت و حکمت الهی، چنین مسائلی در عالم نبود.

معنی « قلب »

میفرماید: یقَلِّبُ اللَّهُ اللَّیلَ وَ النَّهارَ انَّ فی ذلِک لَعِبْرَةً لِاولِی الْابْصارِ. «تقلیب» جابهجا کردن است. «قلب» هم از همین ماده است. در اصطلاح علمای علم صَرف وقتی که حروف کلمهای پس و پیش شود، میگویند اینجا قلب شد. قلب انسان را چرا میگویند «قلب»؟ چون دائماً در حال تقلّب یعنی حرکت و هیجان و ضربان است، و مخصوصاً به روح انسان از آن جهت «قلب» میگویند که هرآنی در یک خیالی و یک اندیشهای است، یک وقت رویش به این طرف است و یک وقت به آن طرف.

پیغمبر اکرم مثَل عجیبی فرمود: انَّما مَثَلُ هذَا الْقَلْبِ کمَثَلِ ریشَةٍ فی فَلاةٍ یقَلِّبُهَا الرِّیحُ ظَهْراً لِبَطْنٍ [1] مثَل دل انسان مثَل پری است در صحرایی که آن پر را به درختی آویخته باشند. اگر پری را که در صحرا به درخت آویخته باشند نگاه کنید، یک لحظه آن را آرام نمیبینید، به این طرف و آن طرف برمیگردد. قلب انسان هم همین طور است، دائماً معرض خاطرات و خیالات و توجهات مختلف است: یک وقت در این موضوع فکر میکند، یک وقت در آن موضوع میاندیشد؛ یک وقت از آن طرف، یک وقت از این طرف؛ یک وقت حب، یک وقت بغض؛ یک وقت ناراحتی، یک