وَ انْ مِنْ شَیءٍ الّا یسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکنْ لا تَفْقَهونَ تَسْبیحَهُمْ [1] هیچ چیزی نیست (انْ مِنْ شَیءٍ یعنی ما مِنْ شَیءٍ) مگر آن که خدا را تسبیح مقرون به حمد میکند، ولی شما تسبیح آنها را نمیفهمید؛ یعنی نگو من گوشم را که پای این چوب یا سیمان یا درخت و همین طور ذرات بدن خودم میگذارم نمیشنوم که او خدا را تسبیح میکند. طبق گفته قرآن هر سلول از سلولهای پوست و گوشت و استخوان و خون من و هر مویی از موهای بدن من دائماً در تسبیح حق تعالی است، در حالی که من نمیشنوم. قرآن میگوید بله، شما نمیشنوید؛ و بلکه «نمیفهمید» تعبیر میکند؛ نمیگوید «لا تَسْمَعونَ»، میگوید: «وَ لکنْ لا تَفْقَهُونَ» و میان ایندو فرق است. اگر «لاتَسْمَعونَ» باشد [یعنی] ممکن است ما بفهمیم چنین چیزی هست ولی نمیشنویم. مثل این که ما الآن میفهمیم که در این فضا امواج رادیویی از ایستگاههای مختلف رادیویی دنیا هست ولی نمیشنویم. اما قرآن میگوید «ولی این مطلب را نمیفهمید»؛ نه تنها نمیشنوید بلکه نمیفهمید، فهم نمیکنید، هنوز فهمتان کوتاه است.

فرق تسبیح و تحمید

قبل از این که به آیات دیگر بپردازم، فرق میان «تسبیح» و «حمد» را عرض کنم که میفرماید: الّا یسَبِّحُ بِحَمْدِهِ. چون تسبیح و حمد کار ماست، اقلًا بفهمیم وقتی در نماز میگوییم: سُبْحانَ رَبِّی الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ که خلاصهاش این است: «تسبیح پروردگار عظیم میکنم و حمد پروردگار عظیم» یا میگوییم: سُبْحانَ رَبِّی الْاعْلی وَ بِحَمْدِهِ یعنی تسبیح میکنم پروردگار برتر را و حمد میکنم او را؛ «تسبیح میکنم» یعنی چه؟ و «حمد میکنم» یعنی چه؟

ثنای خدا به دو شکل است: یکی تسبیح و دیگری تحمید. تسبیح یعنی تنزیه، یعنی خدا را از آنچه که ذات او مبرّاست منزّه کردن، و برتر دانستن او از آنچه که شأن مخلوقین است و حاکی از نوعی نقص و ناتوانی و نارسایی است. اصلًا کلمه