روشن کند [استفاده] نمیکنند. انسان مکلف و موظف است که از پرتو نور وحی و نبوت، به کمک نور فطرت خودش بهرهگیری کند، و وقتی از این نورها استفاده نکند آنگاه در ظلمت قرار میگیرد؛ و نور خدا سراسر هستی را فرا گرفته است: اللَّهُ نورُ السَّمواتِ وَ الْارْضِ. سراسر هستی روشن به نور خداست و سراسر هستی آگاه از وجود خداوند است (چون در روشنایی است نه در تاریکی) و شناسای خالق و بارئ خودش است. در این آیه مطلبی را ذکر میفرماید که این مطلب به عبارات مختلف در قرآن مجید آمده است [1].

تسبیح و تحمید موجودات

یکی از حرفهایی که قرآن روی آن تکیه کرده است مسئله تسبیح و تحمید موجودات- هر دو- است. قرآن در بعضی از بیانات خودش میگوید تمام ذرات وجود، خدا را تسبیح میکنند و حمد میکنند؛ یعنی طبق منطق قرآن مثلًا چوب و فلز خدا را تسبیح میکنند، ذرات هوا تسبیحگوی خدا هستند، هر مولکول از مولکولهای آب و هر ذره از ذرات اتمی و هر ذره کوچکتر از اتم خدا را تسبیح میکند.

حال ما اول باید ببینیم اصلًا قرآن چنین حرفی را میزند یا نمیزند. ابتدا آیات را میخوانیم. بعد ببینیم بشر به حسب عقل و فهم و عرفان خودش چقدر توانسته خود را به این منطق قرآن نزدیک کند. پس ما دو مرحله داریم: یکی این که آیا قرآن چنین مطلبی را بیان کرده یا نکرده است. دوم این که بشر در تلاش و تکاپوی خودش چقدر خود را به این حقیقت نزدیک کرده است.

قرآن این مطلب را با عبارات مختلف در جاهای مختلف گفته است. من مقداری را که در نظر دارم و حفظ هستم برایتان عرض میکنم. یکی در سوره بنیاسرائیل است که شاید از همه جا عامتر و صریحتر بیان فرموده است؛ میفرماید: