نتیجه : مقصود آیه انسان است

بنابراین «آیه مثَل» را چه مفسرین و چه روایات، در مورد انسان پیاده کردهاند؛ آن مشکات و آن مصباح و آن زجاجه را مربوط به هدایتهای انسانی میدانند، حال یکی در مورد هدایت عقل گفته، یکی در مورد هدایت وحی و یکی حتی شامل هدایت حس هم دانسته است. آن چراغ هدایت در چه خانهای است؟ در خانه وجود انسان. هدایت وحی بالخصوص در خانه اولیای خداست: فی بُیوتٍ اذِنَ اللَّهُ انْ تُرْفَعَ وَ یذْکرَ فیهَا اسْمُهُ.

یک وقتی کسی مطلبی را از مرحوم آقا سید مهدی قوام که واقعاً مرد وارستهای بود- خدا رحمتش کند- نقل میکرد که من خیلی خوشم آمد. گفت: یک جلسهای بود که به اصطلاح برای تبرّی تشکیل داده بودند و آن مرحوم منبر رفت و این آیه را عنوان کرد و چقدر با ذوق لطیف و عالی [درباره آن بحث کرد:] وَ مَنْ اظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ انْ یذْکرَ فیهَا اسْمُهُ [1] ستمگرتر از آن که مانع میشود از این که یاد خدا و نام خدا در مساجد برده شود کیست؟ بعد این را تطبیق کرد بر این که هر کسی بدن و اندامش مسجدی است برای روح او، و مانع شدن از این که این بدن و این مسجد جای ذکر خدا باشد به هر شکلی، ظلم و ستم است. یک شکل آن این است که «کشتن یک مؤمن خراب کردن یک مسجد است» و بالاترینش کشتن اولیای خداست که خراب کردن بزرگترین مساجد است.

در این خانهها، صبح و شام [تسبیح خدا میشود.] مفسرین گفتهاند مقصود این است که علیالدوام تسبیح و تنزیه خدا میشود، نه فقط صبح و شام و بقیهاش به غفلت میگذرد. مسبّح چه کسانی هستند؟ تعبیر قرآن را ببینید: رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیعٌ عَنْ ذِکرِ اللَّهِ. مقصود از کلمه «رجالٌ» همان طور که مفسرین گفتهاند این نیست که «نه زنها»، بلکه به اصطلاح «الغاء خصوصیت» میشود، و بعلاوه عنایت روی این است که یعنی «باهمّتانی». گاهی وقتی که ما میخواهیم افرادی را «باهمّت» ذکر کنیم کلمه «رجل» میآوریم، دیگر فرقی نمیکند که از جنس مذکر باشند یا از جنس مؤنّث. بزرگ همّتانی که تجارت و خرید و فروش، آنها را از یاد حق باز نمیدارد. البته تجارت و بیع به عنوان مثال است، یعنی شغل و کار؛ تدریس و