ایمان آوردند منافق شدند یعنی اول مؤمن بودند بعد منافق شدند؛ اول واقعاً مؤمن بودند ولی بعد به ظاهر از اسلام انحراف پیدا نکردند اما در باطن به سوی کفر و مخالفت واقعی پیغمبر اکرم گرایش پیدا کردند چون آیه میفرماید: قَدْ کفَرْتُمْ بَعْدَ ایمانِکمْ اول ایمان آوردید ولی فعلًا شما در باطن کافر هستید. از آیه اجمالًا فهمیده میشود که اینها یک کاری انجام دادند که وقتی مورد مؤاخذه قرار گرفتند گفتند قصد ما شوخی بود. ولی قرآن پردهدری نکرده است، بیان نکرده که آن کار چه کاری بوده، اما لحن آیه مطلب را اجمالًا میرساند که واقعاً یک مخالفت شدیدی در حد کفر بوده است. طبعاً مسئلهای بوده که افرادی از آن زیان میدیدند. روایتهای خیلی مختلفی در شأن نزول این آیه هست و معتبرترین و متناسبترین آنها با لحن آیات، داستان عقبه تبوک است.

شأن نزول آیه - تصمیم خطرناک منافقین

در احادیث و تواریخ آمده است که پیغمبر اکرم در سفری که برای تبوک رفتند که سی هزار نفر حرکت کردند، گروهی از منافقین هم همراه پیغمبر بودند گواینکه گروهی از آنها در مدینه ماندند. منافقین پیشبینی میکردند که این سفر غیر از آن سفرها و این جنگ غیر از آن جنگهاست. جنگهای دیگر پیغمبر با عرب و قبائل عرب بوده، این جنگ با یک مملکت نیرومند متمدن مانند روم است و آنجا که بروند هر تکهشان به اندازه گوششان خواهد بود. پیغمبر اکرم رفتند و گو اینکه جنگ نشد ولی سپاه اسلام قدرتنمایی خودش را کرد و قدرت خود را ارائه کرد. دولت روم حاضر به جنگیدن نشد و برگشتند. منافقین احساس خطر کردند. اینها قبل از این جنگ وضع پیغمبر را در خطر دیدند و کمی بیشتر نیات خودشان را برملا کردند و خودشان را نشان دادند و فکر میکردند که در این سفر کار پیغمبر یکسره است.

وقتی که دیدند پیغمبر در این سفر موفق برگشت و اینها هم کم و بیش شناخته شدند و لااقل قضیه برای خود پیغمبر اکرم روشن شد، [با خود گفتند] نکند وقتی ما به مدینه برویم پیغمبر تصمیم خطرناکی درباره ما بگیرد یا سورهای درباره ما نازل بشود و ما را مفتضح کند! پس قبل از آنکه کار به اینجاها بکشد ما کلکش را بکنیم.

اینها این مسئله را که ممکن است سورهای نازل بشود و ما رسوا بشویم احتمال میدادند یعنی تجربه داشتند که گاهی مخفیترین خبرها را پیغمبر اکرم میگفت که به من وحی شد و آیه نازل گردید. اگرچه آنها در باطن به وحی و نبوت ایمانی