و سلام به سوی تو دراز شد این دست را رد نکن. این جمله که به خدا توکل کن، اگر بخواهند تو را بفریبند تو خدا را داری، نترس، همه برای این است که میخواهد به پیغمبر (و نه تنها به پیغمبر بلکه پیغمبر مخاطب است؛ بیشتر، مقصود دیگران هستند که زمامدار مسلمین میشوند) بگوید اگر دشمن دست صلح و سلام به سوی تو دراز کرد تو تحت تأثیر این افکار و اندیشهها که نکند دروغ باشد، نکند خدعه و مکر باشد، امتناع نکن، تو هم دست صلح و سلام به سوی او دراز کن. در این نگرانیها که برای هرکسی پیدا میشود که هیچ کس نمیتواند صد درصد مطمئن بشود که دشمن راست میگوید، تو به خدا توجه کن، به خدا اعتماد کن. فَانَّ حَسْبَک اللَّهُ خدا تو را بس است.

هُوَ الَّذی ایدَک بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنینَ در گذشته هم همین طور بوده. ای پیغمبر! مگر در گذشته تو را عده و عُده ظاهری حمایت کرده است؟! در گذشته حامی تو تأیید الهی بود، بعد از این هم همینطور خواهد بود. هُوَ الَّذی ایدَک بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنینَ خدا همان است که تو را با آن نصرتی که از آسمان نازل کرد (ظاهراً مقصود از نصرت آسمانی، نزول فرشتگان [در جنگ بدر] است) و به وسیله نیروهای زمینی که مؤمنین بودند یاری کرد، یعنی خدا تو را از آسمان و زمین یاری کرد؛ بنابراین جای این نیست که ترس و بیمی در کار باشد؛ نه، هُوَ الَّذی ایدَک بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنینَ.

مکرر این مطلب را عرض کردهایم که با اینکه سراسر قرآن توحید خالص است و همه جا صحبت از مشیت مطلق پروردگار است، ولی قرآن مسئله شرایط و اسباب را همیشه یادآوری میکند یعنی شرایط و اسباب را صحیح میداند، نمیگوید خداست که تو را تأیید کرد بدون سبب؛ سببش را ذکر میکند: تو را، هم از راه اسباب آسمانی تأیید کرد که نزول آن ارواح فرشتگان بود و هم از راه اسباب زمینی، یعنی به وسیله نفرات باایمان، بِالْمُؤْمِنین. بعد در موضوع «مؤمنین» یک مطلبی را قرآن یادآوری میکند که مطلب بسیار قابل توجهی است و آن صمیمیت و اتحادی است که بر اساس و مبنای ایمان در میان مسلمین صدر اسلام به وجود آمد.

همکاری و همدلی

در زندگی فردی بشر عامل اوّلی اختلاف است یعنی اصل این است که هیچ دو نفری با همدیگر اتحاد نداشته باشند. به عبارت دیگر قطع نظر از نیروی خارجی که باید بر