است؛ و بدیهی است که خودپرستی بدین معنا نیست که انسان خویشتن را طبق معمول سجده کند، بلکه منظور اطاعت و پیروی است.

شرک و توحید

نکتهای که در اینجا لازم به تذکر است این است که «توحید» نقطه مقابل «شرک» است. کلمه شرک از «مشارکت» است؛ چنانکه در قرآن از جمله تقاضاهای موسی از خداوند این است که «وَ اشْرِکهُ فی امْری» [1] یعنی در این تبلیغ رسالت، هارون را با من شریک گردان.

حال ببینیم آیا معنای شرک این است که لزوماً انسان غیر خدا را با خدا شریک بکند یعنی در آنِ واحد دو تا معبود داشته باشد و اگر احیاناً انسان بکلی خدا را نپرستد و تنها موجودی غیر خدا را پرستش کند دیگر شرک نیست؟

مثلًا در داستان قوم سباء در قرآن مجید آمده است که هُدهُد به سلیمان گفت:

جِئْتُک مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقینٍ برای تو خبری یقینی آوردهام. انّی وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِکهُمْ وَ اوتِیتْ مِنْ کلِّ شَیءٍ وَ لَها عَرْشٌ عَظیمٌ. وَجَدْتُها وَ قَوْمَها یسْجُدونَ لِلشَّمْسِ [2] مردمی را دیدم که یک زن بر آنها پادشاهی میکرد، یک تخت و عرش بزرگی داشت، و آن زن و آن قوم را یافتم که خورشیدپرست بودند.

آیا این مردمی که خورشید را میپرستیدند و غیر خورشید چیزی را نمیپرستیدند چون معبود واحد دارند دیگر مشرک نیستند؟

در اصطلاح قرآن، معنای «شرک» تنها ثنویت در اعتقاد نیست بلکه به جای خدا غیر خدا را نهادن است. چون در منطق قرآن همه موجودات خدا را پرستش میکنند، حال اگر کسی غیر خدا را به جای خدا نهاد، در عبودیت برای خدا شریک قائل شده است گرچه غیر از آن معبود باطل چیز دیگری را نپرستد؛ و روی این حساب آنها که خورشیدپرست هستند نیز مشرکند.

لَعَلَّکمْ تَتَّقونَ باشد که شما تقوا پیدا کنید.

درباره تقوا ما در سخنرانیهایی که درباره تقوا داشتهایم و چاپ شده است