پیام توحید

قسمت دوم در این دو آیه پیامی است که اساسیترین پیام قرآن و پایه تمام پیامهای دیگر است. پیام توحید اختصاص به پیامبر خاتم ندارد بلکه سرلوحه رسالت همه انبیاست.

از نظر قرآن مسئله به این شکل مطرح است که هیچ گاه به مردم نمیگوید که شما اولًا باید موجودی را عبادت کنید و ثانیاً موجودی که عبادت میکنید باید خدا باشد؛ خیر، بلکه انسان نمیتواند بدون عبادت زیست کند؛ همه مردم به شکلی و به نوعی عبادت و پرستش دارند و این پرستش جزء غرایز ذاتی و فطری بشر است، یعنی بشر فطرتاً گرایش دارد که یک چیزی را تقدیس و تنزیه کند و خویشتن را به او نزدیک نماید.

این گرایش در همه انسانها وجود دارد و همه مادّیون نیز پرستنده هستند. حتی کارل مارکس میگوید که: «من میخواهم انسان را از پرستیدن غیر انسان آزاد سازم تا انسان خود را بپرستد.»

وی نیز توجه دارد که انسان باید چیزی را پرستش کند، ولی به خیال خود میخواهد معبود حقیقی را نشان انسان دهد.

پیام قرآن این است که ای انسان! ربّ خود، پروردگار خود، صاحب اختیار خودت را بپرست، آن صاحب اختیاری که تمام هستی به اراده او وابسته است و اگر یک لحظه غافل شود و توجه خود را از جهان بازگیرد «در هم فرو ریزند قالبها»، ا لَّذی خَلَقَکمْ وَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکمْ کسی که شما را و گذشتگان شما را آفریده.

ما قبلًا در سوره حمد درباره عبادت بحث کرده و تذکر دادیم که عبادت در اصطلاح قرآن مفهوم گستردهای دارد. یک درجه آن که عالیترین درجه است این است که انسان در مقابل چیزی سجده کند.

ولی از آن مرحله که بگذریم قرآن هر اطاعتی را عبادت میشمارد و لذا میفرماید: آن کس که هوای نفس خویش را اطاعت کند خودپرست است. افَرَأَیتَ مَنِ اتَّخَذَ الهَهُ هَواهُ [1] آیا دیدی آن انسانی که هوای نفس خود را معبود و ربّ خودش قرار داده است؟ گویا این اصطلاح «خودپرستی» در فارسی از قرآن اتخاذ شده