آدمهای ساده خودشان هم معمولًا میفهمند که ساده هستند ولی افراد نیم زرنگ که در بعضی موارد زرنگ هستند خیال میکنند خیلی زرنگند و همواره کارهای خود را خردمندانه میدانند. اینگونه افراد احمقترین مردم و گرفتارترین آنها هستند.

غزالی جملهای دارد که میگوید: همه چیز وجود ناقصش از عدم محض بهتر است جز علم و دانش. یعنی مثلًا سلامتی و یا مال و ثروت اگر انسان هر مقداری داشته باشد از آنکه هیچ نداشته باشد بهتر است ولی علم و دانش اینگونه نیست.

انسان کم سواد از بیسواد بدتر است چون خیال میکند خیلی باسواد است و هیچ گاه دنبال تکمیل آن نمیرود.

این بیت گویا از سنایی است که میگوید:

این شاعر میگوید: عقل هم نظیر علم است. یا انسان باید دیوانه کامل باشد و یا عاقل کامل. نیمه عاقل و نیمه دیوانه از دیوانه کامل ضررش بیشتر است.

افراد نیرنگباز و خدعهکار در جامعه، معمولًا همین انسانهای «نیمه» هستند، یعنی آنها که نیمه زرنگی دارند و تمام زرنگی ندارند؛ زیرا زرنگهای کامل اگر به هیچ چیز اعتقاد نداشته باشند این مقدار میفهمند که سعادت و موفقیت در صداقت و راستی است. ولی افراد نیمه زرنگ- که من در عمر خودم با بسیاری از آنان برخورد داشتهام- موفقیت خود را در این میدانند که با هیچ کس به صداقت رفتار نکنند.

اینها در عمر خود حتی یک دوست پیدا نمیکنند و هیچ کس به حرفهای آنان اعتماد نمیکند، زیرا با هرکس که حرف میزنند همه میدانند که از روی زرنگی سخن میگویند.

قرآن این منافقها را جاهل مرکب میداند، و میگوید اینها نمیدانند و خیال میکنند که میدانند، شعور ندارند و میپندارند که باشعورند.

وَ اذا لَقُوا الَّذینَ امَنوا قالوا امَنّا وَ اذا خَلَوْا الی شَیاطینِهِمْ قالوا انّا مَعَکمْ انّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ. دو چهرگی آنان را قرآن اینگونه بیان میکند که آنها وقتی به اهل ایمان برخورد میکنند میگویند ما مؤمن هستیم ولی وقتی که با شیاطین خودشان که همان همفکرانشان هستند خلوت میکنند میگویند ما با شما هستیم، ما آنها را مسخره کردهایم وگرنه در عقیده و فکر مانند شما هستیم.