تسلیم هستیم، و جمله نفیی یعنی در مقابل غیر خدا هرگز تسلیم نمیشویم.

طبق این بیان، در این جمله همان ایمان و کفری که از شعار توحید استفاده میشود گنجانده شده است. مسلمان که میگوید: لا الهَ الَّا اللَّهُ در آنِ واحد یک ایمان و یک کفر را ابراز میدارد: ایمان به خداوند و کفر به غیر خدا. در آیة الکرسی میخوانیم:

لا اکراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَینَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَی فَمَنْ یکفُرْ بِالطّاغوتِ وَ یؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَک بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی [1].

اینک که حقیقت آشکار شده هیچ گونه اجبار و اکراهی در کار نیست. آن کس که مؤمن به اللَّه باشد، در حالی که در همان آن، کافر به طاغوت (آنچه که مظهر طغیان است) باشد رستگار گشته و عروة الوثقی یعنی دستگیره محکم را چنگ زده است.

ایمان در اسلام بدون کفر، عملی نیست؛ بلکه همواره بایستی در کنار تسلیم به خداوند، انکار مظاهر طغیان قرار گیرد تا ایمان کامل گردد.

ضمیر جمع

نکته جالبی که در اینجا- که مرحله توحید عملی و مرحله «شدن» انسان است- وجود دارد این است که در کلمه نَعْبُدُ ضمیر جمع آورده شده و به صورت مفرد یعنی اعْبُدُ گفته نشده است. گفته نشده: «من تنها تو را میپرستم» بلکه گفته شده «ما تنها تو را میپرستیم». آن نکته در این مقام که مقام ساخته شدن انسان است این است که انسان همان طور که در پرتو شناخت خدا و توجه به او ساخته میشود نه در صورت غفلت از او و بیخبری از او، همان طور که در عمل و فعالیت ساخته میشود نه با نظر و اندیشه محض، همچنین انسان در ضمنِ عمل اجتماعی و همراه و هماهنگ با جامعه توحیدی ساخته میشود نه منفصل و جدا از قافله اهل توحید.

انسان موجودی است فکری، الهی، عملی، اجتماعی. انسانِ بدون اندیشه و شناخت