عنوان یک ابزار استفاده میکند. من در اینکه از علم به عنوان یک ابزار میشود استفاده کرد و استعمارزده هم اگر عالم بشود میتواند از علم به عنوان یک ابزار استفاده بکند بحثی ندارم. بحث من این بود که علم ماهیت شخص عالم را عوض میکند یا نه؟ گفتیم نه.

سؤال: در داستان هابیل و قابیل قرآن میفرماید: لَئِنْ بَسَطْتَ الَی یدَک لِتَقْتُلَنی ما انَا بِباسِطٍ یدِی الَیک لِاقْتُلَک تو اگر برای کشتن من دست دراز کنی، من دستدرازی برای قتل تو نمیکنم. آیا معنایش این است که من از خود دفاع نمیکنم؟

جواب: نه، لذا این تعبیر را ندارد که اگر تو بخواهی مرا بکشی من مانع قتل خودم نمیشوم. میخواهد بگوید تو اگر تصمیم به قتل من بگیری من تصمیم به قتل تو نمیگیرم. برای هردو، بحث در قتل ابتدایی است نه در مسئله دفاع از خود، و لذا تعبیر قرآن این است: تو اگر بخواهی قاتل باشی من هرگز قاتل تو نیستم. این نظیر حرفی است که امیرالمؤمنین فرمود. وقتی که امیرالمؤمنین به طور اشاره میفرمود که من قاتل خود را میشناسم و میبینم، میگفتند پس او را بکش، میفرمود این کار قصاص قبل از جنایت است. اگر قبل از اینکه او مرا بکشد، من او را بکشم، من قاتل ابتدایی میشوم. بعد از اینکه مرا کشت هم که دیگر من نیستم. اینجا هم همینطور است و معنایش این است که تو اگر قاتل ابتدایی من باشی، من قاتل ابتدایی تو نیستم.

سؤال: اینکه در آیه قرآن آمده است که خداوند میفرماید: من در زمین جانشین میآفرینم، مقصود از جانشینی چیست؟

جواب: در اینجا جانشین یعنی نماینده، نمایشگر. اما نمایشگر یعنی چه؟ یعنی من میخواهم موجودی بیافرینم که در این موجود میتوان صفات خدایی را مشاهده کرد. چون در استخلافها یعنی جانشین قراردادنها این قاعده مسلّم است که اگر انسانی دارای پُستی باشد و بخواهد برای خودش جانشین معین کند، کسی را معین میکند که در صفات و خصلتها شبیه خودش باشد، یعنی نمایشگر و نمایانگر او باشد [1].