آن را از طریق تعلیم و تعلّم- نه وراثت- منتقل کرده است. تکامل طبیعی بدون اختیار و اکتساب انسان رخ داده است و با یک سلسله قوانین ارثی دوره به دوره طی شده است. ولی تکامل اجتماعی یا تاریخی انسان چون اکتسابی است و به دست خود انسان به وجود آمده است انتقالش از نسلی به نسلی و از دورهای به دورهای و احیاناً از منطقهای به منطقهای، به وسیله توارث نبوده و امکان هم نداشته است بلکه به وسیله تعلیم و تعلّم و یاد دادن و یاد گرفتن و در درجه اول به وسیله فن نوشتن انجام شده است که میبینیم قرآن کریم هم به قلم و ابزارهای نوشتن قسم میخورد: ن وَالْقَلَمِ وَ ما یسْطُرونَ [1] و یا: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذی خَلَقَ. خَلَقَ الْانْسانَ مِنْ عَلَقٍ. اقْرَأْ وَ رَبُّک الْاکرَمُ. الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ [2] خدای بزرگوار تو همان است که قلم به دست گرفتن را به انسان آموخت، یعنی استعداد پیشرفت در تکامل تاریخی و تکامل اجتماعی به انسان داد.

در اینکه جامعه بشر از بدو پیدایش، از زمانی که شروع به ایجاد تمدن کرده، رو به پیشرفت و رو به تکامل بوده است تقریباً جای بحث نیست. همه ما میدانیم که همانطوری که تکامل طبیعی تدریجاً رخ داده است، تکامل اجتماعی هم تدریجاً رخ داده است، با یک تفاوت و آن اینکه هرچه زمان گذشته است بر سرعت این تکامل افزوده است و به اصطلاح علمی یک حرکتِ مقرون به شتاب بوده است، یعنی حرکت بوده و سکون نبوده و تازه حرکت یکنواخت هم نبوده است (حرکت یکنواخت مثل حرکت یک اتومبیل که مدتی مثلًا با سرعت صد کیلومتر در ساعت حرکت کند) بلکه حرکتِ با شتاب بوده است یعنی تدریجاً بر سرعتش افزوده شده است، اگر در دقیقه اول مثلًا یک کیلومتر حرکت کرده، در دقیقه دوم 2 کیلومتر، در دقیقه سوم 4 کیلومتر و بلکه بیشتر، به طوری که هرچه جلو آمده است با سرعت بیشتر و در بعضی از قسمتها با سرعت خارقالعادهای پیش رفته و جلو آمده است. ولی با اینکه به نظر میرسد که تکامل و پیشرفت امری بدیهی است، حتماً تعجب خواهید کرد که در میان دانشمندان افرادی بوده و هستند که در اینکه بتوان نام آنچه را که رخ داده است پیشرفت و تکامل نامید، تردید کردهاند. خیلی هم در