آیا زهد یعنی بی رغبتی طبیعی؟

زاهد کسی نیست که به حسب طبیعت به اشیاء بیرغبت است، مثل مریضی که به غذا میل ندارد یا آدمی که از شیرینی بدش میآید، میل به شیرینی ندارد، و یا مثل کسی که از نظر جنسی ناتوانی خاصی دارد، میل به زن ندارد. مقصود از «زاهد» کسی نیست که طبیعتاً به حکم غریزه به امور دنیوی بیمیلی دارد، بلکه زهد به صورت یک مفهوم اخلاقی ذکر میشود و زاهد یعنی کسی که به حسب طبیعت و غریزه به لذت مادی رغبت دارد ولی به خاطر هدفها و منظورهای بالخصوصی عمل و رفتارش مانند عمل مردم بیرغبت است؛ یعنی از چیزی که به آن میل و رغبت دارد به خاطر هدفی صرفنظر میکند. به عبارت دیگر توجه روحی و فکری به چیزی و آن را هدف فعالیت قرار دادن یک مطلب است و رغبت طبیعی مطلب دیگری است. زهد، بیاعتنایی به امور مورد رغبت طبیعی است. این را به حسب عرف «زهد» میگویند.

زهد یعنی انسان از امور مورد طبع خودش به خاطر هدفی دست بردارد. حالا باید روی آن هدف بحث کرد و نظر اسلام را مشخص نمود. اولًا ببینیم آیا در اسلام چنین چیزی به صورت یک امر واجب یا مستحب هست؟ یعنی آیا اسلام به صورت وجوبی یا استحبابی توصیه کرده است که انسان به خاطر هدفی احیاناً از لذات مادی موافق طبیعت خودش در دنیا چشم بپوشد؟ یا اساساً در اسلام چنین چیزی وجود ندارد و اصلًا در اسلام توصیه به ترک لذت مادی برای یک هدف، آن هدف هرچه میخواهد باشد، نشده است؟

اگر قبول کردیم که در اسلام چنین چیزی هست، مرحله بعد این است که اسلام زهد را به خاطر چه هدفهایی توصیه کرده است؟ آن هدفهای عالی که اسلام به خاطر آن، بیاعتنایی به مشتهیات را لازم و مقدمه و شرط دانسته، چیست؟ به طور کلی چه هدفهایی وجود دارد که راه رسیدن به آن اهداف این است که انسان نسبت به لذتهای دنیا حالت اعراض داشته باشد و اسلام هم آن هدفها را میپسندد و میپذیرد و توصیه میکند؟

دو نوع زهدی که مورد قبول اسلام نیست

بعضی خیال میکنند که فلسفه زهد این است که کار دین از کارهایی از قبیل تجارت