چیزهایی اگر پیدا بشود امتی را متلاشی، مضمحل و فانی میکند؟ علل انحطاط، علل فنا و اضمحلال امتها چیست؟ و قهراً بعد هم ببینیم آیا این نشانهها در امت اسلامی پیدا شده بود که علی علیه السلام و امام حسین این خطر را احساس میکردند یا نه؟ آیه «الْیوْمَ یئِسَ الَّذینَ کفَروا مِنْ دینِکمْ فَلاتَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ» را دیشب تلاوت و تفسیر کردم. خدا میگوید الآن (در آخر عمر پیغمبر) کار مسلمین به جایی رسیده است که خطری از خارج، دیگر اسلام را تهدید نمیکند، کفارْ دیگر مأیوس شدهاند که بتوانند با مواجهه رو در رو اسلام را از میان ببرند، خطر از ناحیه دیگر است، بعد از این از آنها دیگر نترسید از من بترسید. «از من بترسید» یعنی چه؟ گفتیم یعنی از این بترسید که خود امت در درون خودش به نحوی فاسد بشود که من روی سنت قاطع خودم (انَّ اللَّهَ لایغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یغَیروا ما بِانْفُسِهِمْ) آنچه که به شما انعام کردهام از شما پس بگیرم، پس مراقب خودتان باشید. آنچنان که از قرآن مجید استنباط میشود و استنباط کردهایم چهار عامل است که عامل فنای اقوام است و نقطه مقابل آنها عامل بقا. حال ممکن است عامل دیگری هم باشد و من از قرآن درک نکرده باشم.

1. ظلم

یکی از آن عاملها عامل عدل و ظلم است یعنی یک امت آنگاه قابل بقاست که روابط افراد و گروهها با یکدیگر رابطهای بر اساس عدالت و رعایت حقوق واقعی انسانها و گروهها باشد؛ قانونْ قانون عادلانه باشد و قانون عادلانه، عادلانه در میان مردم اجرا بشود. نقطه مقابل عدالت ظلم است. ظلم در منطق قرآن به باد دهنده امتهاست. در این زمینه آیات زیادی در قرآن مجید داریم. چند آیه در سوره مبارکه هود هست، از آیه 100 تا آیه 119، البته به طور متفرق. شاید آنجا از هر جای دیگر این مطلب بیشتر بیان شده و توضیح داده شده باشد. در یکی از همان آیات است: وَ کذلِک اخْذُ رَبِّک اذا اخَذَ الْقُری وَ هِی ظالِمَةٌ و اینچنین خدای متعالِ تو مردم را، قریهها را، اجتماعها را در وقتی که ظالم و ستمگر باشند میگیرد [یعنی] فانی میکند. آیه دیگر میفرماید: وَ ما کانَ رَبُّک لِیهْلِک الْقُری بِظُلْمٍ وَ اهْلُها مُصْلِحونَ چنین نیست، محال است چنین چیزی که پروردگار تو جمعیتهایی را به موجب ظلم هلاک کند.