مرتبه و یک درجه باشند. جامعه خود به خود مقامات و درجات دارد و در این جهت مثل پیکر است. وقتی که مقامات و درجات دارد، باید تقسیمبندی و درجهبندی بشود. راه منحصر، آزاد گذاشتن افراد و زمینه مسابقه فراهم کردن است.

همینکه پای مسابقه به میان آمد، خود به خود به موجب اینکه استعدادها در همه یکسان نیست و به موجب اینکه مقدار فعالیتها و کوششها یکسان نیست، اختلاف و تفاوت به میان میآید: یکی جلو میافتد و یکی عقب میماند، یکی جلوتر میرود و یکی عقبتر. مقتضای عدالت این است که تفاوتهایی که خواه ناخواه در اجتماع هست تابع استعدادها و لیاقتها باشد. مقتضای عدالت این است که دانشجویانی که در یک امتحان شرکت میکنند، به هر کدام همان نمرهای داده شود که مستحق آن نمره است. مقتضای عدالت این نیست که به همه مساوی نمره داده شود و گفته شود باید به همه یک جور نمره داده شود والّا تبعیض میشود و تبعیض ظلم است.

برعکس اگر به همه مساوی نمره داده شود، حق ذیحق پامال شده و این ظلم است.

مقتضای عدالت این است که در مسابقات قهرمانی، استعداد و لیاقت و هنرنمایی ملاک تقدم و تأخر قرار گیرد. مقتضای عدالت این نیست که هنرمند و بیهنر را به یک چشم ببینند و فرقی بین بااستعداد و بیاستعداد نگذارند. این جور مساواتها عین ظلم و بیعدالتی است، و آن جور تفاوتها که بر مبنای لیاقت و استعداد یا فعالیت و کار است عین عدالت و دادگستری است.

مقتضای عدالت مساوات است در شرایط حقوقی مساوی، نه در شرایط نامساوی، یعنی نباید میان شرکتکنندگان در یک مسابقه علمی یا در یک مسابقه قهرمانی در غیر آنچه مربوط به استعداد و هنر و لیاقت است فرق گذاشته شود. مثلًا یکی سفید است و یکی سیاه، یکی اشرافزاده است و یکی فرضاً فرزند یک فقیر، یکی توصیه و پارتی دارد و یکی ندارد، یکی با معلم یا داور قرابت و قوم و خویشی دارد و یکی ندارد؛ آنچه نباید ملاک قرار گیرد این امور است که مربوط به لیاقت و استعداد یا فعالیت و مجاهدت افراد نیست. اگر استعدادها و لیاقتها را نادیده بگیریم و به همه نمره و امتیاز مساوی بدهیم ظلم کردهایم، و اگر هم امتیاز و تفاوت قائل بشویم اما ملاک امتیاز و تفاوت را اموری از این قبیل قرار دهیم باز هم ظلم کردهایم.

این است فرق بین تفاوتهای بجا و بیجا و فرق بین تبعیضهای روا و ناروا. این است معنی آن جمله که در تعریف عدالت گفتهاند: «الْعَدالَةُ اعْطاءُ کلِّ ذیحَقٍّ حَقَّهُ»