بسیاری از مردم ابتدا که میشنوند علی، مظهر کامل جود و سخا، عدل را از جود برتر دانسته تعجب میکنند که چطور میشود عدل از جود بالاتر باشد! یعنی چه علی علیه السلام که سرآمد اهل جود و ایثار و کرم است، درباره جود و کرم میفرماید که جود و کرم کارها را از جریان خودش خارج میکند؟ اما با بیانی که کردم و دو جنبهای که توضیح دادم معلوم شد که ما تا کنون به عدل و جود از یک جنبه نگاه میکردهایم و آن جنبه اخلاقی و جنبه فضیلت شخصی و نفسانی قضیه بوده و البته از این جهت، مطلب همان طور است. اما جنبه دیگر مهم است و آن جنبه اجتماعی قضیه است و ما تاکنون کمتر از این جنبه فکر میکردهایم، و علت اینکه کمتر فکر میکردهایم این است که مدت زیادی نیست که بشر به ارزش مطالعات اجتماعی پی برده و قوانین اجتماعی را شناخته؛ در سابق کم و بیش بعضی از مفکرین عالیقدر ما توجه داشتهاند اما به صورت علوم مدوّنی نبوده است، لهذا در قضایا فقط به جنبههای اخلاقی و فردی آنها نگاه میکردهاند.

من یاد ندارم تاکنون کسی در کتابی در اطراف این جمله که عرض کردم بحثی کرده باشد و حال آنکه این جمله در نهجالبلاغه است و در دسترس همه بوده. به نظرم علتش این است که این جمله با مقیاسهای اخلاقی نمیتوانسته در نظرها معنی درست و قابل توجهی داشته باشد. اما امروز که به برکت پیشرفت علوم اجتماعی، مقیاسهای دیگر غیر از مقیاسهای اخلاقی به دست ما رسیده میفهمیم که چه کلام پرارزشی است و چقدر این سخن از زمان خودش بلکه از زمان سید رضی (ره)- که سخنان علی علیه السلام را گردآوری کرد و به نام نهجالبلاغه به صورت کتابی درآورد- جلوتر و بالاتر است. هیچ ممکن نبود در آن زمان خود سید رضی که جمعکننده این کلمات است و حتی بوعلی سینا که بزرگترین فیلسوف عصر گردآوری نهجالبلاغه است، بتواند چنین حقیقت اجتماعی عالی را بیان کند.

فرق جود با احسان

جود و احسان از لحاظ معنی نزدیک به یکدیگرند. در آیه قرآن کریم عدل قرین احسان ذکر شده: انَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسانِ. این سائل که درباره عدل و جود از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال کرده، در حقیقت مثل این است که پرسیده باشد: اینکه قرآن میفرماید «انَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسانِ» آیا عدل بهتر است یا احسان؟ البته جود و