که به حق دیگران تجاوز نمیکند، مال کسی را نمیبرد، متعرض ناموس کسی نمیشود؛ اما آن که جود میکند و ایثار مینماید نه تنها مال کسی را نمیبرد بلکه از مال خود و دسترنج خود به دیگران جود میکند، نه تنها نوبت کسی را نمیگیرد، نوبت خود را هم احیاناً به دیگران میدهد، نه تنها بر کسی جراحتی وارد نمیآورد بلکه در بیمارستانها و میدانهای جنگ و در کلبهها و خانههای بینوایان به سر وقت بیماران و مجروحین میرود، دارویی به کامشان میریزد، مرهمی به جراحتشان میگذارد، مجاناً شغل پرستاری بیماران را برای خود انتخاب میکند، نه تنها خون کسی را نمیریزد بلکه حاضر است خون خود را فدای خیر جامعه کند.

پس، از نظر ملکات اخلاقی و صفات شخصی، البته جود از عدل بالاتر است، بلکه طرف قیاس نیستند.

عدل و جود از نظر اجتماعی

اما از نظر زندگی اجتماعی چطور؟ از نظر زندگی اجتماعی و از جنبه عمومی که افراد اجتماع را به صورت یک واحد در میآورد، از این نظر که بنگریم میبینیم که عدل از جود بالاتر است.

عدل در اجتماع به منزله پایههای ساختمان است و احسان از نظر اجتماع به منزله رنگآمیزی و نقاشی و زینت ساختمان است. اول باید پایه درست باشد، بعد نوبت به زینت و رنگآمیزی و نقاشی میرسد. اگر «خانه از پایبست ویران است» دیگر چه فایده که «خواجه در بند نقش ایوان» باشد؟ اما اگر پایه محکم باشد، در ساختمانِ بینقاشی و بیرنگآمیزی هم میتوان زندگی کرد. ممکن است ساختمانی فوقالعاده نقاشی خوب داشته باشد و ظاهرش جالب باشد، اما چون پایه خراب است یک باران کافی است آن را بر سر اهلش خراب کند.

بعلاوه همین جودها و احسانها و ایثارهایی که در مواقعی خوب و مفید است و از نظر جودکننده فضیلتی بسیار عالی است، از نظر گیرنده فضیلت نیست، حساب او را هم باید کرد، حساب اجتماع را هم باید کرد؛ اگر رعایت موازنه اجتماعی نشود و حسابنکرده صورت بگیرد، همین فضیلت اخلاقی موجب بدبختی عمومی و خرابی اجتماع میگردد. صدقات زیاد و اوقاف زیاد و حسابنکرده، نذورات زیاد و حسابنکرده در هرجا که وارد شده مانند سیل جامعه را خراب کرده، روحیهها را