چیزی که هست این است که اگرچه انسان هم به حکم ضرورت بیکار نمیتواند بنشیند، مثلًا روح و مغز انسان هر اندازه بخواهد بیکار باشد نمیتواند بیکار باشد، دائماً در حال حرکت است و از خاطرهای به خاطرهای و از تصوری به تصوری منتقل میشود، حتی در حال خواب که چنین به نظر میرسد روح و مغز استراحت کرده و کار نمیکند دائماً در حال حرکت و جنبش است (دانشمندان معتقدند که در حال خواب یک لحظه نیست که روح و مغز بیکار مطلق باشد)؛ در ناحیه بدن هم انسان بیکار مطلق نیست، بالاخره چارهای ندارد از اینکه چیزهایی را ببیند و تماشا کند و چیزهای دیگری را بشنود؛ ولی انسان به حکم اینکه مختار و آزاد خلق شده میدان عمل وسیعی دارد، میتواند خوب و مفید عمل کند و میتواند بد و زیانآور عمل کند، میتواند در همان راهی گام بردارد که کمال خیر و مصلحت و سعادت اوست و میتواند در راهی گام بردارد که برخلاف سعادت و مصلحت خودش است؛ به این جهت است که احتیاج به هدایت و راهنمایی دارد و به او گفته میشود که عمل باید صالح باشد. مثلًا مغز و روح همیشه در حال فعالیت است. این فعالیت ممکن است صالح و ممکن است غیر صالح باشد. اگر روح را به حال خود بگذاریم دائماً در میان خاطرات گذشته خود در گردش و حرکت است، مثل این است که به دور خود بچرخد، گامی به جلو برنمی دارد. ولی اگر روح را از لحاظ فکر کردن تحت نظم و قاعده در بیاوریم، عمل روح را صالح گردانیم به اینکه وادار کنیم منظم فکر کند، علمی فکر کند، طوری فکر کند که همیشه فکر نو و اندیشه نو و صحیح تولید کند، و بالاخره کاری کند که مصداق سخن رسول اکرم واقع شود که فرمود:

«یک ساعت فکر کردن از شصت سال عبادت بالاتر است» در این وقت عمل روح صالح است. بشر چه در ناحیه روح و چه در ناحیه بدن بیکار نمیماند، تلاش میکند. عمده این است که چگونه تلاش کند و چگونه عمل کند. این است که قرآن مجید هیچ گاه عمل را بهطور مطلق ذکر نمیکند، «عمل صالح» ذکر میکند.

پس معلوم میشود سعادت انسان دو رکن دارد: رکن ایمان و رکن عمل، اما نه مطلق ایمان و نه مطلق عمل، بلکه ایمان به مقدسترین و عالیترین حقایق که شامل ایمان به همه حقایق است، یعنی ایمان به ذات یگانه که مبدأ علم و قدرت و نظم و حکمت و حیات و سعادت است؛ و عمل صالح و شایسته و مفید که انسان را جلو ببرد و کامل کند و آثار خوب به بار آورد.