آن بر اساس این است که همه موجودات به سوی کمال میروند و کمال مطلقْ خداوند است؛ یعنی همه چیز به سوی خداوند در حرکت است. این یک بحث است که از بحث ما بیرون است.

بعد میآییم سراغ عبادت انسان، یعنی کارهای اختیاری انسان. مطلبی که ایشان میخواستند بگویند، مطلب درستی است و آن این است که فقها این را مطرح کردهاند که هر عملی، اگر انسان آن عمل را به داعی یعنی به انگیزه رضای خدا انجام بدهد، میشود عبادت؛ البته عملی که پیکرهاش هم صلاحیت داشته باشد. یعنی هر عملی که فی حدذاته عمل خوبی باشد و مصلحت باشد، اگر انسان آن را برای خدا انجام بدهد و انگیزهاش در آن کار خدا باشد، عبادت است. بنابراین ممکن است خوابیدن انسان هم عبادت بشود. گفتهاند اگر کسی زندگیاش را آنچنان تنظیم کند که هر کارش در جا و در وقت واقع بشود، خودش را هم آنچنان تربیت کند که واقعاً اعمالش را برای خدا انجام دهد، او شبانه روز در عبادت است: خوابش عبادت است، بیداریاش عبادت است، غذا خوردنش عبادت است، راه رفتنش عبادت است، لباس پوشیدنش عبادت است، همه کارهایش عبادت است چون فرض این است که همه را برای خدا انجام میدهد. این مطلب درستی است، و اینکه انسان باید همیشه در حال عبادت باشد معنایش همین است. به این معنا یک لحظه هم نباید باشد که انسان در حال عبادت نباشد. ولی اشتباه نشود؛ این یک وقت سبب نشود که ما خیال بکنیم چون هرکاری که مصلحت باشد اگر برای خدا انجام بدهیم عبادت است، پس من در مطب خودم هستم، فرض این است که کارم را برای خدا انجام میدهم و عبادت میکنم، پس نیازی به آن عبادت که روحش ذکر خدا و خلوت با خدا و فراموش کردن غیر خدا و انقطاع از غیر خداست نیست. نه، آن عبادت در جای خودش به هر حال لازم است. اگر آن نباشد، این صورت نمیگیرد، و آن یعنی کاری که محض عبادت است و هیچ مصلحتی غیر از عبادت ندارد.

ما در اسلام دوجور کار داریم: یک کار را اصطلاحاً میگویند عبادت محض، یعنی کاری که مصلحتی غیر از عبادت ندارد، مثل نماز. یک کارهای دیگر داریم که مصلحتهای زندگی است و ما میتوانیم آنها را به صورت عبادت درآوریم و باید هم درآوریم. پس مطلبی که جنابعالی فرمودید که هر کار وقتی که در راه رضای خدا و برای خدا باشد عبادت است، مطلب درستی است ولی به شرط اینکه اشتباه نشود