اگر اکثر مردم را پیروی کنی تو را گمراه میکنند؛ چون اکثر مردم تابع عقل نیستند، تابع گمان و تخمیناند، همینکه چیزی در خیالشان پیدا میشود دنبالش میروند.

چون اکثر اینجور هستند، پس به اکثر اعتماد نکن.

این هم خودش نوعی دیگر استقلال بخشیدن به عقل است و دعوت به اینکه عقل باید معیار باشد.

بی اعتنایی به تشخیص مردم

امام علیه السلام در دنباله همین مطالب تعبیری میفرماید که: هشام! به حرف مردم اعتنا نکن، به تشخیص مردم اعتنا نکن؛ تشخیص، تشخیص خودت باشد. ای هشام! اگر در دست تو یک گردو باشد و هرکس به تو برسد بگوید: به به! چه گوهر عالیی! در هیچ خزانهای پیدا نمیشود، تو که میبینی گوهر نیست نباید گول آنها را بخوری.

نقطه مقابلش: و اگر در دست تو گوهری باشد و هرکس به تو برسد بگوید: این گردو را از کجا آوردهای؟ تو نباید اعتنا کنی. اگر همه مردم به این گوهر گفتند گردو، تو تابع تشخیص و عقل و فکر خودت باش و عقل را راهنمای خود قرار بده.

بحث عقل در اینجا خاتمه پیدا میکند. جلسه بعد ان شاء اللَّه بحث اراده را مطرح خواهیم کرد که دنباله بحث عقل است. راجع به عقل، در قرآن و سنت مطلب زیاد داریم و خیال میکنم همین مقدار که از نظر تربیتی طرح کردیم کافی است که اسلام از نظر تربیتی راهش طرفداری از پرورش و رشد دادن و استقلال بخشیدن به عقل است نه کوبیدن و خفه کردن و خاموش نمودن آن.