وَ اولئِک هُمْ اولُوا الْالْبابِ [1].

بندگان مرا نوید بده، آن بندگان اینچنانی را. مطلب با «بندگان من» شروع شده است.

کأنه قرآن میخواهد بگوید بنده خدا آن است که چنین باشد، و لازمه بندگی خدا این است. الَّذینَ یسْتَمِعونَ الْقَوْلَ آنان که سخن را استماع میکنند. نمیگوید: یسْمَعونَ.

فرق است بین «سماع» و «استماع». سماع یعنی شنیدن ولو انسان نمیخواهد بشنود. استماع گوش فرا دادن است، مثل اینکه شما اینجا نشستهاید و خود را آماده کردهاید برای شنیدن. در باب موسیقی میگویند: سماعش حرام نیست، استماعش حرام است. قرآن میگوید: الَّذینَ یسْتَمِعونَ الْقَوْلَ آنان که سخن را استماع میکنند؛ یعنی اینجور نیست که هر حرفی را هنوز درک نکرده رد کنند و بگویند ما نمیخواهیم بشنویم. اول استماع میکنند، به دقت دریافت میکنند فَیتَّبِعونَ احْسَنَهُ بعد غربال میکنند، تجزیه و تحلیل میکنند، خوب و بدش را میسنجند و بهترین آن را انتخاب و پیروی مینمایند.

اصلًا معنی آیه، استقلال عقل و فکر است که فکر باید حکم یک غربال را برای انسان داشته باشد و انسان هر حرفی را که میشنود در این غربال قرار دهد، خوب و بد را بسنجد، ریز و درشت کند و خوبترین آنها را انتخاب و اتّباع نماید.

اولئِک الَّذینَ هَدیهُمُ اللَّهُ. قرآن این هدایت را با اینکه هدایت عقلی است، هدایت الهی میداند. اولئِک هُمْ اولُوا الْالْبابِ اینها هستند به معنی واقعی صاحبان عقل.

«الْباب» جمع «لُبّ» است. لبّ یعنی مغز نه به معنی مخ، بلکه به معنی اعمّ که در مورد میوهها مثلًا میگوییم مغز بادام، مغز گردو. این اصطلاح شاید از اصطلاحات مخصوص قرآن باشد (چون در غیر قرآن ما گشتیم و ندیدیم) و اگر هم اصطلاح مخصوص قرآن نباشد، قرآن درباره عقل کلمه «لبّ» را زیاد به کار برده، گویی انسان را تشبیه به یک گردو یا بادام کرده که تمام یک گردو یا بادام پوسته است و آن اساسش مغزش میباشد که در درون آن قرار دارد. تمام هیکل و اندام انسان را که در نظر بگیرید، آن مغز انسان، عقل و فکر انسان است. اگر بادامی مغز نداشته باشد چه میگوییم؟ میگوییم پوچ است و پوک و هیچ و باید دورش انداخت.