حضرت میفرمایند: بله، قبول است. یعنی او هم بدخواه یزید نیست که آرزو کند که چون یزید قاتل پدرش است توفیق توبه نیابد تا به جهنم برود، بلکه برای او هم خیر میخواهد. آنچه که ما نسبت به اینها «بدی» مینامیم معنایش این است که چون اینها در مسیر سعادت خودشان نیستند و برای دیگران هم وجودشان مضر است، به این اعتبار باید اینها را دشمن داشته باشیم.

احسان به کافر

پس دشمن داشتن کافر ناشی از دوست داشتن دیگران و خیرخواهی برای دیگران است، نه ناشی از بدخواهی برای آنها. تا هر حدی به کافر میتوان احسان کرد ولی به این شرط که این احسان اسائه به دیگران نباشد، اسائه به انسانیت نباشد، به ضرر مصالح بشریت نباشد.

لاینْهیکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ لَمْ یقاتِلوکمْ فِی الدّینِ وَ لَمْ یخْرِجوکمْ مِنْ دِیارِکمْ ... انَّما ینْهیکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ قاتَلوکمْ فِی الدّینِ وَ اخْرَجوکمْ مِنْ دِیارِکمْ وَ ظاهَروا عَلی اخْراجِکمْ انْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ یتَوَلَّهُمْ فَاولئِک هُمُ الظّالِمونَ [1].

یعنی خدا نهی نمیکند [شما را از احسان] نسبت به آن عده از کفار که به شما بدی نکردهاند و در راه دین با شما نجنگیدهاند؛ خدا نهی میکند شما را از احسان نسبت به آنها که مصداق آیهاند، چون احسان به آنها تضعیف مسلمانان است. مثلًا اگر انسان به کسی که با او در حال جنگ است اسلحه بفروشد، بدیهی است که در این صورت به شکست خود کمک کرده. آن تقویتی که موجب تضعیف جبهه اسلامی شود حرام است. احسان به کافر که مستلزم تضعیف جبهه اسلامی است حرام است.

احسان به کافر که مستلزم تضعیف اسلام و مسلمین باشد حرام است. اگر اسلام حقیقت است و اگر اسلام سعادت انسانیت است، این کار باید هم حرام باشد. اما آن احسان به کافر که این خصوصیت را نداشته باشد حرام نیست، خوب هم هست.

اینجاست که به این مطلب میرسیم که اساساً دایره خارج شدن انسان از مرز