هست.

برگردیم به سؤال در مورد انسان دوستی که آیا مرز خودی اینجاست و در اینجا متوقف میشود؟ یا جلوتر میرود و دلیل ندارد که متوقف شود؟ بعلاوه در مورد انسان دوستی یک سؤال دیگر مطرح است و آن اینکه وقتی میگوییم انسان دوستی، مقصود از «انسان» چیست؟ هر حیوانی و هر جمادی همان چیزی است که هست.

مثلًا اگر بگوییم گُل دوستی، گل همین است که هست، گل که دیگر اصولی ندارد.

حیوان هم همینطور. ولی انسان تنها موجودی است در این دنیا که بالقوّه است و باید بالفعل شود، یعنی انسان را نمیتوان همین موجود یک سر و دو گوش حساب کرد و گفت بشردوستی یعنی هرجا که این حیوان مستوی القامه پهن ناخن وجود داشت باید او را دوست داشت. نه، انسان یک انسانیتی هم دارد. یک انسان ممکن است ضد انسان باشد. ولی حیوانِ ضد حیوان نداریم، حیوان همیشه حیوان است.

انسانیت انسان به یک سلسله معانی و به یک سلسله حقایق و به یک سلسله لطایف بستگی دارد که اگر فردی فاقد آنها یا برضد آنها باشد، نمیتوان او را انسان شمرد. آنگاه بحث اینجا پیش میآید که اگر انسانی ضد انسانیت شد یا ضد انسانهای دیگر شد- که زیاد هم سراغ داریم: آن انسانی که انسانهای دیگر را ذلیل و خوار میکند، به آنها ستم مینماید و به حقوق آنها تجاوز میکند و فاسد است- آیا باید او را مثل دیگران دوست داشت و گفت بالاخره انسان که هست؟ یا باید او را از بین برد؟ درصورت دوم، این کار با انسان دوستی چگونه سازگار است؟.

جواب این است که اگر مقصود از انسان دوستی دوست داشتن این حیوان دوپاست، [از این نظر انسان واقعی با انسان ضد انسان] هیچ فرقی نمیکند. اما اگر گفتیم ما از انسانیت یک معنی میفهمیم و انسان یک موجود معنی داری است که ممکن است از معنی انسانیت پر باشد و ممکن است خالی باشد و یا بر ضد معنی انسانیت باشد، آن وقت مفهوم انسان دوستی برای ما معنی دیگری پیدا میکند، که انسانها را باید در مسیر انسانیت دوست داشت نه در خلاف این مسیر. و به همین دلیل اگر انسانی بر ضد مسیر انسانیت بود، احیاناً باید با او به شدیدترین وجهی مبارزه کرد، با خشونت رفتار نمود و به او به چشم یک خار در سر راه انسانها نگاه