تزلزل ارزشها در دنیای غرب

یادم هست یک وقتی در یکی از جلسات، عباراتی از کتاب نیکنیازی مهندس بازرگان نقل کردیم که او از یک مقالهای از مجله «جهان نو» نقل کرده بود از داریوش آشوری؛ خیلی عالی بود و تقریباً در همین زمینه بود که دنیای غرب کاری کرد که همه ارزشهای بشری را متزلزل نمود و زیرپای آنها را خالی کرد، و حالا که خود به نتایج کار خود رسیده میخواهد به یک صورت دیگری آن ارزشها را احیا کند، ولی خیلی دیر شده است. آنگاه سخنان سارتر و امثال او را نقل میکند و «اصالت بشریتِ» اینها را نقد میکند و میگوید که سارتر و هایدگر، موهومی را ساختهاند و در واقع این موهوم خدای اینهاست. فرض کردهاند که بشر یک وجودی در جمع دارد غیر از وجود فردی [1]، و غیر از افراد چیز دیگری به نام «انسانیت» وجود دارد که دائماً در جریان است و همیشه وجود دارد و هست. و آنچه را که خداشناسان برای خدا گفتهاند که کار را باید برای خدا کرد، اینها برای بشریت یا خدای موهوم خود میگویند که کار را باید برای بشریت و انسانیت انجام داد و برای این خدای موهوم وجود واقعی قائلند و برای خود وجود اعتباری، و فرد را چیزی در مقابل او نمیدانند.

اینها در اثر این بن بستهایی است که در مورد مسائل معنوی و به قول خودشان در مورد ارزشهای انسانی پدید آوردهاند: مذهب را از اول انکار کردند، اخلاق و تربیت مبتنی بر مذهب را نفی کردند (آنهم براساس فرض سادهای که مذهب براساس ترس از جهنم و به اعتبار طمع بهشت و از این حرفهاست، پس آنچه را که اعتقادی به آن نداریم رها کنیم) و برای مذهب هیچ ارزش دیگری قائل نشدند و حال آنکه ارزش مذهب این است که ملاکها و معیارهای ارزش را در انسان احیا میکند. مذهب نه فقط از راه بهشت و جهنم جبراً اخلاق را تحمیل میکند، بلکه در اعتقاد انسان چیزهایی از انسانیت را احیا میکند و [به عبارت دیگر] انسانیت انسان را به شکل خاصی احیا مینماید که در پرتو احیای آن، تمام ارزشهای انسانی- که امروز واقعاً و عملًا بیمعنی است- معنای منطقی و دقیق پیدا میکند.