ریشه الهامات اخلاقی

قبل از اینکه بحث امشب را شروع کنیم، چند حدیثی در تتمّه احادیثی که در جلسه گذشته قرائت کردیم- و در تأیید آنها- ذکر میکنیم تا معلوم شود که چه روحی در دستورهای اخلاقی اسلامی هست، و مخصوصاً همان مسئله احساس عزت و کرامت تا چه اندازه مورد توجه نصوص اسلامی است. حدیثی است در تحف العقول، صفحه 279، از امام سجاد علیه السلام که فرمود: طَلَبُ الْحَوائِجِ الَی النّاسِ مَذَلَّةٌ لِلْحَیاةِ وَ مُذْهِبَةٌ لِلْحَیاءِ وَ اسْتِخْفافٌ بِالْوَقارِ وَ هُوَ الْفَقْرُ الْحاضِرُ دست حاجت نزد مردم دراز کردن، زندگی را پست و خوار میکند و حیا و شرم و آزرم را از بین میبرد، وقار و سنگینی را کم میکند و همین خود فقر نقد است؛ یعنی فقر منحصر به نداشتن پول نیست (فقر یعنی نیاز. نداشتن پول، نیاز و فقر است). اظهار این نیازها هم عین فقر است. وَ قِلَّةُ طَلَبِ الْحَوائِجِ الَی النّاسِ هُوَ الْغِنَی الْحاضِرُ به هر نسبت که انسان کمتر دست حاجت پیش مردم دراز کند، به نوعی غنا و بینیازی نقد نائل شده است.

روح این جمله این است که فقر و غنا منحصر به فقر و غنای مالی نیست؛ باید توجه داشت که فقر و غنای دیگری هم در کار است و انسان نباید اشتباه کند که برای رفع فقر مالی، خود را به فقر دیگری مبتلا کند، و باید ارزش غنای معنوی را بالاتر از ارزش غنای مالی بداند.