سنخ حرّیت و آزادی است، چون من واقعی انسان آزاد است. او چون از جوهر اراده و حرّیت و آزادی است، پس با ضد آزادیها و ذلت و بردگی- اعمّ از اینکه انسان بخواهد برده انسان دیگری باشد یا برده شهواتش که ناخود اوست- ناسازگار است.

از سنخ قداست یعنی تجرّد و ماوراء خاکی بودن است؛ با آلودگیهای خاکی و طبیعی که انسان بخواهد اسیر طبیعت باشد ناسازگار است.

بنابراین، توجه به «من» به عنوان یک فرد که الآن دارم زندگی میکنم در مقابل افراد دیگر- که جنگها همه به خاطر این است- یا به قول عرفا «من» به عنوان یک تن و آنچه از شئون این تن است: خوردن، خوابیدن، شهوات جنسی و هرچه که مربوط به حیات این تن است [آری، توجه به «من» به این عنوان مذموم است] و آن منی که باید آن را تحت کنترل درآورد و به چشم یک دشمن به او نگریست که اختیار را از انسان نگیرد و به چشم یک نوکری که یک وقت چشم ارباب را غافل نبیند، منی است که در مقابل افراد دیگر قرار میگیرد. ولی آن «من» که تحت عنوان عزت نفس، قوّت نفس، کرامت نفس، شرافت نفس، حرّیت نفس از او یاد شده، دیگر من و ما در او وجود ندارد. او همان جوهر قدسی الهی است که در هرکسی هست و لزومی ندارد که کسی آن را به کسی درس بدهد. هرکسی اگر به باطن ذات خود مراجعه کند میبیند یک سلسله صفات با او متناسب است و جور میآید و یک سلسله صفات را دون شأن خود و پستی و حقارت میداند، و همانطور که اگر یک تابلوی نفیسی را داخل زبالهها بیندازند احساس میکند که جای این تابلو آنجا نیست، وقتی که خودش را آلوده میبیند [احساس میکند که این آلودگی شایسته او نیست.] آن «من» معناست و در مقابل معانی قرار میگیرد، این «من» یک فرد است و در مقابل افراد دیگر قرار میگیرد. این «من» میخواهد حساب خودش را از افراد جدا کند، به او میگویند: این کار را نکن؛ آن «من» میخواهد خود را از معانیای که دون شأن اوست جدا کند، به او میگویند: این کار را بکن.

پس تضاد و منافاتی میان این دو تعبیر نیست که از طرفی به ما دستور مجاهده نفس و تزکیه نفس دادهاند و نفس را به این شکل معرفی کردهاند که: وَ اجْعَلْ نَفْسَک عَدُوّاً تُجاهِدُهُ [1] به [نفست به] چشم یک دشمن نگاه کن که با او مبارزه میکنی،